Vụ án Lizzie Borden là một trong những bí ẩn tội phạm rúng động nhất nước Mỹ cuối thế kỷ 19. Không chỉ bởi tính chất kinh hoàng của án mạng, mà còn vì câu hỏi lớn chưa có lời giải: Lizzie – cô con gái 32 tuổi của gia đình – có thật sự là hung thủ? Câu chuyện này vừa mang màu sắc của một bi kịch gia đình, vừa phản ánh sự bất công và định kiến xã hội trong thời kỳ Victoria. Hơn 130 năm trôi qua, câu đồng dao “Lizzie Borden took an axe…” vẫn vang vọng, biến vụ án này thành một biểu tượng văn hóa khó phai trong trí nhớ tập thể.
Giới thiệu vụ án khiến nước Mỹ rúng động
Ngày 4/8/1892, tại thị trấn Fall River, bang Massachusetts, hai cái chết kinh hoàng đã xảy ra trong gia đình giàu có nhà Borden. Ông Andrew Borden và người vợ thứ hai, bà Abby, bị sát hại dã man bằng một vũ khí sắc nhọn, được cho là chiếc rìu. Thủ phạm không để lại dấu vết đột nhập, và mọi nghi ngờ nhanh chóng dồn về phía Lizzie – cô con gái nổi tiếng thông minh nhưng cũng lạnh lùng.
Vụ án này gây chấn động bởi nhiều lý do:
- Hung khí có thể là chiếc rìu – công cụ lao động quen thuộc ở Mỹ thế kỷ 19, nhưng ở đây lại trở thành vũ khí tàn bạo.
- Nghi phạm chính lại là một phụ nữ trẻ, điều khiến dư luận sốc nặng vì đi ngược quan niệm xã hội thời bấy giờ.
- Quá trình điều tra và xét xử bộc lộ nhiều điểm yếu trong hệ thống pháp luật, đặt ra câu hỏi về sự thật và công lý.
Từ đó, câu đồng dao dân gian “Lizzie Borden took an axe, and gave her mother forty whacks…” trở thành nỗi ám ảnh. Mặc dù lời bài vè phóng đại (thực tế số nhát rìu ít hơn nhiều), nó đã khắc sâu hình ảnh Lizzie trong tâm trí công chúng như một kẻ sát nhân máu lạnh – cho dù cô được tòa tuyên trắng án.
Bối cảnh xã hội và gia đình Borden
Thành phố Fall River, Massachusetts cuối thế kỷ 19
Fall River thời điểm cuối thế kỷ 19 là một thành phố công nghiệp phát triển mạnh mẽ nhờ các nhà máy dệt. Sự phồn thịnh này tạo ra một tầng lớp thượng lưu giàu có, nhưng cũng đồng thời làm lộ rõ khoảng cách xã hội với tầng lớp lao động nhập cư. Trong bối cảnh ấy, gia đình Borden được coi là một trong những gia đình có uy tín và tiềm lực tài chính, nhưng không hẳn được yêu mến.
Điều nghịch lý là, dù sở hữu khối tài sản lớn, Andrew Borden – gia trưởng của gia đình – lại nổi tiếng keo kiệt, sống giản dị đến mức khắc khổ. Ông không chịu xây nhà ở khu thượng lưu mà chọn căn nhà khiêm tốn trên phố Second Street. Điều này tạo ra sự bất mãn trong gia đình, đặc biệt là ở Lizzie và chị gái Emma, những người mong muốn cuộc sống “xứng tầm” với địa vị xã hội.
Gia đình Andrew Borden
Gia đình Borden gồm nhiều thành viên, nhưng nổi bật có:
- Andrew Borden (70 tuổi): thương nhân thành đạt, giàu có nhưng nghiêm khắc và tính toán. Ông sở hữu nhiều bất động sản và công ty tài chính tại Fall River.
- Abby Borden (64 tuổi): vợ kế của Andrew. Quan hệ giữa bà và hai con riêng của chồng, Lizzie và Emma, căng thẳng kéo dài.
- Emma Borden (41 tuổi): chị gái của Lizzie. So với em, Emma ít xuất hiện trước công chúng và dường như chấp nhận vai trò mờ nhạt.
- Lizzie Borden (32 tuổi): nhân vật trung tâm. Bà không kết hôn, sống cùng cha, mẹ kế và chị gái. Lizzie là người có học, từng đi du lịch châu Âu, tham gia hội nhà thờ nhưng tính cách bị đánh giá là lạnh lùng, thậm chí nổi loạn.
Căng thẳng trong gia đình bùng phát khi Andrew Borden có ý định để lại nhiều tài sản cho Abby và họ hàng bên vợ, khiến Lizzie và Emma cảm thấy bị “tước đoạt quyền lợi”. Đây là mầm mống cho một cuộc bi kịch mà lịch sử không bao giờ quên.
Ngày định mệnh 4/8/1892
Diễn biến buổi sáng trước án mạng
Sáng hôm đó, gia đình Borden có một bữa sáng khá bình thường, ngoại trừ việc nhiều người trong nhà than phiền đau bụng – có thể do ngộ độc thực phẩm. Sau đó, ông Andrew ra ngoài giải quyết công việc, trong khi bà Abby ở nhà dọn dẹp. Người giúp việc Bridget Sullivan được giao nhiệm vụ lau cửa sổ, dù khi ấy sức khỏe cô không tốt.
Lizzie nói rằng cô ở nhà và dành phần lớn thời gian trong chuồng gà hoặc ở tầng trên. Emma thì vắng mặt, đi thăm bạn ở ngoại ô. Tất cả tạo nên một khoảng thời gian trống, khó xác định chính xác hành tung của Lizzie.
Cái chết của Abby Borden
Khoảng 9h30 sáng, Abby được cho là đã lên tầng dọn phòng khách. Tại đây, bà bị tấn công bằng một vũ khí sắc nhọn, với ít nhất 19 nhát chém vào đầu và lưng. Cảnh tượng máu me kinh hoàng cho thấy kẻ ra tay mang động cơ thù hận cá nhân, chứ không đơn thuần là cướp của.
Cái chết của Andrew Borden
Khoảng 10h45, Andrew trở về nhà sau khi đi công việc. Ông ngồi nghỉ trên ghế sofa ở phòng khách. Chỉ ít phút sau, ông bị sát hại với ít nhất 11 nhát rìu vào mặt, khiến gương mặt gần như biến dạng hoàn toàn. Người phát hiện là Lizzie, khi cô gọi người giúp việc Bridget và hét lên rằng cha mình đã chết.
Hai vụ giết người diễn ra chỉ cách nhau khoảng một giờ đồng hồ, trong cùng một ngôi nhà, mà không ai nhìn thấy thủ phạm. Điều này khiến cảnh sát và dư luận nghi ngờ: liệu có thể có một kẻ lạ đột nhập, hay mọi chuyện nằm trong chính nội bộ gia đình?
Điều tra và nghi vấn xoay quanh Lizzie Borden
Những bằng chứng ban đầu
Sau khi phát hiện án mạng, cảnh sát nhanh chóng có mặt tại hiện trường. Điều bất ngờ là không có dấu hiệu đột nhập hay cạy cửa. Ngôi nhà vẫn khóa chặt, và hầu như không có đồ đạc nào bị lấy đi. Điều này khiến giả thuyết “kẻ lạ mặt xông vào giết người” trở nên khó tin.
Các bằng chứng ban đầu tập trung vào Lizzie:
- Cô là người ở nhà trong cả buổi sáng cùng với mẹ kế và cha.
- Các lời khai của Lizzie về việc cô ở đâu, làm gì trong khoảng thời gian xảy ra án mạng tỏ ra mâu thuẫn.
- Cảnh sát tìm thấy một chiếc váy bị đốt, mà theo Lizzie, do dính sơn. Tuy nhiên, nghi ngờ rằng nó có thể dính máu.
Các hành vi đáng ngờ của Lizzie
Nhân chứng khai rằng sau cái chết của cha mẹ, Lizzie có thái độ bình tĩnh đến lạnh lùng, khác hẳn phản ứng thường thấy của một người con gái trong bi kịch. Một số điểm gây chú ý:
- Lizzie thay đổi lời khai nhiều lần trong quá trình điều tra.
- Bà được cho là từng hỏi thăm về “thuốc độc” trước đó ít ngày.
- Việc đốt chiếc váy được xem như bằng chứng cô đang cố che giấu điều gì.
Dù vậy, không có ai trực tiếp nhìn thấy Lizzie gây án, và cảnh sát không tìm thấy vũ khí dính máu rõ ràng.
Phản ứng của cộng đồng và báo chí
Báo chí Mỹ cuối thế kỷ 19 vốn rất thích những vụ án giật gân, và vụ Lizzie Borden là “mỏ vàng” truyền thông. Các tờ báo đăng tải hình ảnh hiện trường rùng rợn, tiểu sử gia đình và cả những tin đồn chưa kiểm chứng. Công chúng chia rẽ:
- Một số tin rằng Lizzie là kẻ giết cha mẹ vì mâu thuẫn gia đình.
- Số khác cho rằng không thể tin một phụ nữ trí thức, ngoan đạo lại gây án tàn bạo đến vậy.
Sự việc trở thành “phiên tòa trong dư luận” trước cả khi xét xử chính thức bắt đầu.
Phiên tòa xét xử Lizzie Borden
Quá trình tố tụng
Lizzie bị bắt giữ chỉ vài ngày sau vụ án. Phiên tòa diễn ra vào tháng 6 năm 1893, thu hút sự quan tâm chưa từng có. Báo chí gọi đây là “phiên tòa của thế kỷ”. Luật sư bào chữa của Lizzie là George Robinson – cựu thống đốc bang Massachusetts, người có kinh nghiệm và ảnh hưởng lớn.
Lời khai và bằng chứng tại tòa
Công tố đưa ra các lập luận:
- Lizzie có động cơ giết người: mâu thuẫn tài sản và thù ghét mẹ kế.
- Lời khai mâu thuẫn, cùng hành động đốt váy, là dấu hiệu che giấu.
Tuy nhiên, luật sư phản bác rằng không có nhân chứng trực tiếp, không có bằng chứng vật chất như vũ khí dính máu. Hơn nữa, Lizzie là một phụ nữ yếu ớt, khó có thể gây ra hàng chục nhát chém tàn bạo mà không bị phát hiện ngay.
“Không một tòa án nào có thể kết tội một người chỉ bằng sự nghi ngờ.” – Trích lời bào chữa của George Robinson.
Kết quả và tác động
Sau 14 ngày xét xử, bồi thẩm đoàn chỉ mất hơn một giờ để đi đến phán quyết: Lizzie Borden vô tội. Cô được tự do, nhưng hình ảnh của cô trong mắt công chúng thì không bao giờ được minh oan. Vụ án trở thành một ví dụ điển hình cho sự khác biệt giữa “công lý trong tòa” và “công lý trong dư luận”.
Huyền thoại và ảnh hưởng văn hóa đại chúng
Đồng dao “Lizzie Borden took an axe”
Câu đồng dao này xuất hiện ngay sau vụ án và lan truyền khắp nước Mỹ. Dù con số “40 nhát” là phóng đại, giai điệu dễ nhớ khiến nó tồn tại đến tận ngày nay, gắn liền với tên tuổi Lizzie hơn bất kỳ bằng chứng pháp lý nào.
Phim, sách và kịch về Lizzie Borden
Vụ án đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho nghệ thuật:
- Phim truyền hình “The Lizzie Borden Chronicles” (2015) do Christina Ricci thủ vai.
- Nhiều cuốn sách phân tích tội phạm học và tiểu thuyết hư cấu.
- Kịch và nhạc kịch tại Mỹ, nơi Lizzie trở thành biểu tượng của sự nổi loạn.
Nhà Borden ngày nay
Ngôi nhà trên phố Second Street hiện được biến thành khách sạn – bảo tàng. Khách du lịch có thể tham quan phòng ngủ của Abby, phòng khách nơi Andrew bị sát hại, và thậm chí nghỉ qua đêm. Nhiều chương trình truyền hình về hiện tượng “ma ám” cũng lấy nơi này làm bối cảnh, khiến câu chuyện càng thêm ly kỳ.
Bí ẩn còn bỏ ngỏ
Lizzie có phải hung thủ thật sự?
Đến nay, không có câu trả lời chắc chắn. Một số giả thuyết cho rằng:
| Giả thuyết | Lý do ủng hộ | Điểm yếu |
|---|---|---|
| Lizzie là hung thủ | Có động cơ, ở tại hiện trường, nhiều hành vi đáng ngờ | Thiếu chứng cứ trực tiếp, khó tin một phụ nữ có thể gây án như vậy |
| Người hầu Bridget | Bị ép làm việc khi ốm, có thể bức xúc | Không có bằng chứng, lời khai khớp |
| Kẻ lạ mặt | Có thể đột nhập và tẩu thoát nhanh | Không có dấu hiệu xâm nhập, khóa cửa nguyên vẹn |
Vì sao vụ án vẫn ám ảnh đến nay?
Vụ án Lizzie Borden là sự pha trộn kỳ lạ giữa sự thật, huyền thoại và truyền thông. Nó phản ánh:
- Những lỗ hổng trong điều tra hình sự thế kỷ 19.
- Định kiến giới trong xã hội Mỹ thời kỳ Victoria.
- Sức mạnh của truyền thông trong việc định hình hình tượng một con người.
Kết luận
Hơn một thế kỷ sau, vụ án Lizzie Borden vẫn còn nguyên sức hút. Dù tòa án đã phán quyết vô tội, công chúng vẫn chia rẽ về sự thật. Lizzie trở thành nhân vật mang tính biểu tượng: vừa là “nữ sát nhân huyền thoại”, vừa là nạn nhân của định kiến và báo chí. Ngôi nhà nơi bi kịch xảy ra giờ đây trở thành địa điểm du lịch nổi tiếng, minh chứng rằng những bí ẩn lịch sử đôi khi có sức sống lâu bền hơn cả sự thật.
Bạn nghĩ sao? Liệu Lizzie Borden có thật sự là hung thủ, hay chỉ là nạn nhân của hoàn cảnh? Hãy để lại ý kiến của bạn dưới phần bình luận để cùng trao đổi.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
Lizzie Borden có bị kết tội giết cha mẹ không?
Không. Sau phiên tòa năm 1893, Lizzie Borden được tuyên trắng án và không bị kết tội.
Câu đồng dao về Lizzie Borden có đúng sự thật không?
Không hoàn toàn. Câu “40 nhát” chỉ là phóng đại. Thực tế, Abby bị chém khoảng 19 nhát, còn Andrew khoảng 11 nhát.
Ngôi nhà Borden ngày nay ở đâu?
Ngôi nhà ở số 92 Second Street, Fall River, Massachusetts. Hiện được sử dụng như bảo tàng và khách sạn cho du khách tham quan.
Lizzie Borden sống thế nào sau vụ án?
Sau khi được tuyên trắng án, Lizzie sống khá kín tiếng. Bà qua đời năm 1927 ở tuổi 66, vẫn mang danh tiếng gắn liền với vụ án.
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan.