Ma đói: Quan niệm về tháng cô hồn ở các nước châu Á

Tháng 7 âm lịch – thường được gọi là tháng cô hồn – từ lâu đã trở thành một phần quan trọng trong tín ngưỡng dân gian của nhiều quốc gia châu Á. Người ta tin rằng trong thời gian này, cửa ngục mở ra, linh hồn người đã khuất trở lại dương gian. Trong số đó, có những vong linh không nơi nương tựa, không ai thờ cúng, được gọi là “ma đói”. Quan niệm về ma đói không chỉ phản ánh niềm tin tâm linh, mà còn mang theo những giá trị nhân văn sâu sắc về lòng hiếu thảo, sự tri ân và sự gắn kết cộng đồng.

Nguồn gốc của quan niệm “ma đói” trong văn hóa Á Đông

Ý nghĩa của tháng 7 âm lịch trong tâm thức dân gian

Trong dân gian Á Đông, tháng 7 âm lịch được xem là “tháng mở cửa địa ngục”. Người ta tin rằng từ ngày mồng 2 đến rằm tháng 7, Diêm Vương cho phép vong linh trở lại dương thế. Đây vừa là dịp để con cháu tưởng nhớ tổ tiên, vừa là lúc người sống bày tỏ lòng từ bi đối với những linh hồn lang thang, không nơi nương tựa.

Theo Kinh Phật, đặc biệt là “Kinh Vu Lan Bồn”, hình ảnh ma đói gắn liền với những linh hồn không được siêu thoát, chịu cảnh đói khát, lang thang khắp chốn. Điều này trở thành cơ sở cho việc tổ chức các nghi lễ cúng tế trong tháng cô hồn.

Từ Phật giáo đến Đạo giáo – sự hình thành lễ cúng cô hồn

Phật giáo truyền vào Trung Hoa, Việt Nam và nhiều quốc gia Đông Á mang theo câu chuyện về ngài Mục Kiền Liên cứu mẹ thoát khỏi kiếp ngạ quỷ. Đây là nền tảng cho lễ Vu Lan – một trong những đại lễ quan trọng nhất của Phật giáo. Đạo giáo cũng đóng góp niềm tin rằng tháng 7 âm lịch là thời điểm mở cửa địa ngục, cần có nghi thức cúng tế để xoa dịu các linh hồn.

• Phật giáo: nhấn mạnh lòng hiếu thảo và công đức cúng dường.
• Đạo giáo: tập trung vào nghi thức giải hạn, trừ tà, bảo hộ gia đình.
• Dân gian: hòa quyện hai yếu tố trên, hình thành tập tục cúng cô hồn.

Hình ảnh “ma đói” trong truyền thuyết và kinh điển Phật giáo

Trong nhiều kinh điển, ma đói (ngạ quỷ) được miêu tả là những linh hồn phải chịu hình phạt khổ sở vì nghiệp ác đã gây ra. Cổ họng nhỏ như cây kim, bụng to như trống rỗng, dù thấy thức ăn cũng không thể nuốt. Hình tượng này mang tính biểu tượng, nhắc nhở con người về lòng tham, ích kỷ và sự thiếu từ bi.

Quan niệm ấy lan tỏa mạnh mẽ trong văn hóa dân gian, trở thành một phần lý giải cho sự ra đời của các nghi thức cúng tế trong tháng 7 âm lịch tại nhiều quốc gia châu Á.

Ma đói trong quan niệm dân gian Việt Nam

Lễ cúng cô hồn và lễ Vu Lan báo hiếu

Ở Việt Nam, tháng 7 âm lịch không chỉ là mùa Vu Lan báo hiếu, mà còn gắn liền với tục cúng cô hồn. Người dân tin rằng việc cúng đồ ăn, quần áo mã, gạo muối sẽ giúp các linh hồn lang thang được no đủ và không quấy nhiễu người sống. Đây là sự giao thoa giữa lòng từ bi và niềm tin dân gian.

Lễ Vu Lan báo hiếu, mặt khác, đề cao đạo hiếu trong gia đình. Chính sự kết hợp này khiến tháng 7 âm lịch ở Việt Nam vừa mang tính tâm linh, vừa mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc.

Những điều kiêng kỵ trong tháng cô hồn ở Việt Nam

Cùng với việc cúng tế, dân gian Việt Nam lưu truyền nhiều điều kiêng kỵ để tránh bị ma quỷ quấy phá. Một số quan niệm phổ biến bao gồm:

• Không treo chuông gió ở đầu giường, tránh thu hút linh hồn.
• Không đi chơi đêm khuya, nhất là gần nghĩa trang.
• Không hù dọa người khác vì dễ khiến vong linh “ám”.
• Không nhặt tiền bạc rơi trên đường, vì có thể là vật cúng cô hồn.

Dù mang tính truyền miệng và chưa có cơ sở khoa học, nhưng những điều kiêng kỵ này vẫn phản ánh sự cẩn trọng của người xưa trong việc giữ gìn sự cân bằng giữa con người và thế giới tâm linh.

Câu chuyện dân gian về ma đói trong lịch sử Việt

Nhiều vùng đất ở Việt Nam vẫn lưu truyền những câu chuyện dân gian liên quan đến ma đói. Tại Hội An, người dân kể rằng trong đêm rằm tháng 7, có những người nghe thấy tiếng gõ cửa nhưng mở ra thì không thấy ai, chỉ có nén hương cháy dở và chén cơm nguội. Họ tin rằng đó là “người xin lễ” – linh hồn ma đói trở về tìm chút hơi ấm từ dương thế.

Trích dẫn một câu chuyện thật

“Bà ngoại tôi kể rằng, vào một đêm tháng 7 âm lịch, khi cả nhà đang chuẩn bị cơm cúng, bỗng nhiên có tiếng gõ cửa liên hồi. Khi mở ra, chẳng có ai, chỉ thấy một làn gió lạnh ùa vào. Người lớn trong nhà liền nói: ‘Cúng nhanh lên, kẻo các vong linh đói khát không đợi được’. Từ đó, năm nào gia đình tôi cũng cúng cô hồn rất chu đáo.” – Lời kể của một cư dân Hội An.

Quan niệm về ma đói ở Trung Quốc

Hungry Ghost Festival – Lễ hội ma đói

Ở Trung Quốc, tháng 7 âm lịch được gọi là “Trung Nguyên Tiết” hay “Lễ hội ma đói” (Hungry Ghost Festival). Người dân tin rằng đây là thời điểm vong linh được thả về nhân gian. Để tránh bị quấy phá, gia đình thường tổ chức cúng tế long trọng, từ đốt vàng mã đến dâng đồ ăn, thậm chí tổ chức kịch hát ngoài trời để “giải trí cho ma quỷ”.

Theo thống kê của các tổ chức văn hóa Trung Quốc, hơn 70% gia đình ở các vùng nông thôn vẫn duy trì lễ cúng cô hồn vào tháng 7 âm lịch, cho thấy niềm tin này vẫn còn rất mạnh mẽ trong đời sống.

Những nghi lễ cúng tế và kiêng kỵ trong dân gian Trung Hoa

Người Trung Hoa tin rằng việc chuẩn bị lễ vật chu đáo giúp xoa dịu linh hồn ma đói. Một số nghi thức phổ biến bao gồm:

1. Đốt vàng mã và quần áo giấy cho người đã khuất.
2. Dâng đồ ăn, trái cây, trà rượu để linh hồn hưởng thụ.
3. Tổ chức kịch hát, múa lân như một cách “giải trí” cho cõi âm.

Bên cạnh đó, nhiều điều kiêng kỵ cũng được lưu truyền, chẳng hạn như không treo quần áo ngoài ban công ban đêm, không ngồi hàng ghế đầu trong các buổi diễn ngoài trời vì chỗ đó “dành cho ma”.