Tục Giựt Cô Hồn: Nguồn Gốc và Ý Nghĩa Của Tín Ngưỡng Dân Gian

Bước vào tháng 7 Âm lịch, không khí tâm linh lại bao trùm khắp các nẻo đường Việt Nam với tín ngưỡng cúng cô hồn tháng 7. Giữa làn khói hương và những mâm cỗ cúng, có một hoạt động vô cùng náo nhiệt, tưởng chừng hỗn loạn nhưng lại ẩn chứa nhiều giá trị văn hóa độc đáo: tục giựt cô hồn. Hình ảnh đám đông ùa vào giành lấy những lễ vật cúng tạo nên một cảnh tượng đặc trưng khó quên.

Vậy tại sao lại có tục lệ này? Nguồn gốc của nó từ đâu và có ý nghĩa thực sự là gì? Bài viết này sẽ cùng bạn giải mã tục lệ thú vị này và so sánh với hình thức cướp cháo thí ở miền Bắc để thấy được sự đa dạng trong văn hóa dân gian Việt Nam.

Nguồn Gốc Chung: Từ Bố Thí Cho Người Sống Đến Tục Lệ Tranh Giành

Để hiểu được tục lệ này, trước hết chúng ta cần hiểu về ý nghĩa của việc cúng thí thực.

Tín ngưỡng cúng cô hồn: Lòng từ bi với thế giới vô hình

Lễ cúng cô hồn (hay cúng chúng sinh) là một nghi lễ quan trọng, thể hiện lòng từ bi của người sống đối với những vong hồn không nơi nương tựa, không có người thân thờ cúng. Gia chủ chuẩn bị mâm cỗ cúng với mong muốn các vong linh sẽ có một ngày no đủ.

“Cô hồn sống” – Khi lễ vật được sẻ chia cho người trần thế

Điều thú vị là, sau khi phần cúng cho “người âm” kết thúc, những lễ vật đó không bị bỏ đi. Theo nhiều ghi chép, lễ vật sẽ được dành cho những người sống có hoàn cảnh khó khăn như người hành khất, trẻ em lang thang. Họ được gọi một cách dân gian là “cô hồn sống”.

Hành động này mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc:

• Với người cúng: Là một cách làm phúc, tích đức, “cứu nhân độ thế”.
• Với người nhận: Là một bữa ăn, một sự giúp đỡ thiết thực.

Sự phát triển thành một tục lệ cộng đồng

Từ việc bố thí tự nguyện, sự thiếu thốn đã dẫn đến việc tranh giành tự nhiên để có được phần ăn. Theo thời gian, hành động tranh giành này dần được cộng đồng chấp nhận và “luật hóa” thành một tục lệ, một hoạt động được mong chờ. Nó không còn đơn thuần là miếng ăn, mà được khoác lên mình những ý nghĩa mới về may mắn và phước lộc.

“Giựt Cô Hồn” – Nét Đặc Trưng Không Thể Thiếu Của Miền Nam

Ở miền Nam, tục lệ này phát triển mạnh mẽ và trở thành một “đặc sản” văn hóa của tháng 7 Âm lịch.

Bối cảnh và không khí lễ hội

Cảnh tượng thường thấy là sau khi nén hương cúng tàn, gia chủ sẽ ra hiệu bằng cách vãi gạo muối ra đường hoặc hô lớn. Ngay lập tức, đám đông, chủ yếu là trẻ em và thanh thiếu niên trong xóm, sẽ ùa vào “giựt” lấy các lễ vật trên mâm cúng. Không khí vô cùng náo nhiệt, ồn ào, rộn rã tiếng cười nói, có chút hỗn loạn nhưng đầy hứng khởi.

Từ “dân bụi đời” đến hoạt động cho mọi người

Nếu như trước đây, việc giựt cô hồn chủ yếu dành cho những người nghèo khó nhất, thì ngày nay, nó đã trở thành một hoạt động cộng đồng vui vẻ. Mọi người tham gia không còn vì miếng ăn mà chủ yếu để “lấy hên”, và đây cũng là một phần ký ức tuổi thơ khó quên của rất nhiều người.

Lễ vật và ý nghĩa “lấy hên”

Lễ vật trong mâm cúng ở miền Nam rất đa dạng, thường là những thứ trẻ con yêu thích:

• Bánh, kẹo, bim bim, thạch rau câu
• Trái cây, mía chặt khúc
• Và đặc biệt là tiền lẻ được rải ra hoặc ghim vào đồ cúng.

Ý nghĩa giựt cô hồn được tin rằng, ai giựt được càng nhiều đồ cúng thì sẽ càng may mắn, xua đi được những điều xui rủi trong tháng 7 “xá tội vong nhân”.

Một góc nhìn khác: Tuy nhiên, cần nhìn nhận rằng ngày nay một số gia đình làm mâm cúng quá lớn để khoe mẽ, hoặc một số người tham gia giựt cô hồn một cách quá khích, gây mất trật tự. Điều này phần nào làm mất đi nét đẹp nhân văn và sự sẻ chia ban đầu của tục lệ.

“Cướp Cháo Thí” – Dấu Ấn Văn Hóa Làng Xã Miền Bắc

Trong khi đó ở miền Bắc, tục lệ này mang một tên gọi và sắc thái khác, được biết đến là cướp cháo thí hay “cướp lộc”.

Quan niệm “Cướp lộc, lấy khước”

Người miền Bắc quan niệm rằng lễ vật sau khi đã cúng thì trở nên rất thiêng liêng. “Cướp” ở đây không mang nghĩa tiêu cực, mà là hành động chủ động giành lấy “lộc” (blessings) và “khước” (phước lành) từ các vị thần linh, thánh thần để cầu mong một năm may mắn, khỏe mạnh.

Quy mô và đối tượng tham gia

Khác với không khí tự phát ở miền Nam, cướp cháo thí thường diễn ra trong một không gian có tổ chức hơn, như ở sân đình, chùa, miếu của làng. Đối tượng tham gia chính thường là trẻ em trong làng, và hoạt động này có thể diễn ra ở nhiều lễ hội khác trong năm chứ không chỉ riêng tháng 7.

Sự mai một trong đời sống hiện đại

Hiện nay, tục lệ này gần như đã biến mất trong các lễ cúng của các gia đình ở thành thị. Bạn chỉ có thể bắt gặp hình ảnh này ở một số lễ hội lớn của các làng xã cổ, ví dụ như lễ cầu mát ở làng Đồng Kỵ (Bắc Ninh), như một phần nghi lễ nhằm gìn giữ nét đẹp văn hóa xưa.

So Sánh Giựt Cô Hồn (Miền Nam) và Cướp Cháo Thí (Miền Bắc)

Để dễ hình dung hơn, chúng ta có thể so sánh hai tục lệ này qua bảng sau:

Ý Nghĩa Sâu Sắc Của Một Tục Lệ Tưởng Chừng Hỗn Loạn

Dù tên gọi và hình thức có khác nhau, cả hai tục lệ này đều chứa đựng những giá trị văn hóa sâu sắc.

Triết lý Âm – Dương hài hòa

Mâm cúng đầu tiên là dành cho cõi Âm (các vong hồn). Sau đó, việc người sống (cõi Dương) thụ hưởng lộc từ mâm cúng đó tạo ra một sự cân bằng Âm – Dương. Lộc từ thế giới vô hình được chuyển hóa thành may mắn cho thế giới hữu hình, thể hiện một triết lý sống hài hòa của người Việt.

Bài học về sự sẻ chia và lòng từ bi

Gốc rễ nhân văn của tục lệ này chính là sự cho đi. Dù hình thức có vẻ là “tranh cướp”, nhưng nó chỉ diễn ra khi có sự cho phép của gia chủ. Bản chất sâu xa của nó vẫn là sự san sẻ của người có cho cộng đồng, đặc biệt là những người yếu thế hơn.

Gắn kết cộng đồng và tạo nên ký ức tuổi thơ

Tục giựt cô hồn là một hoạt động mang tính cộng đồng cao, là dịp để hàng xóm láng giềng tương tác, tạo nên không khí lễ hội. Với rất nhiều người, đây là một phần ký ức tuổi thơ vui vẻ và đáng nhớ mỗi khi tháng 7 về.

Kết luận

Dù được gọi là tục giựt cô hồn hay cướp cháo thí, đây đều không phải là hành động cướp giật thông thường. Nó là một tín ngưỡng dân gian phức hợp, phản ánh triết lý Âm – Dương, lòng từ bi và tinh thần cộng đồng của người Việt. Dù có những biến đổi theo thời gian, giá trị cốt lõi về sự sẻ chia và cầu mong may mắn vẫn là nét đẹp trong văn hóa dân gian Việt Nam cần được thấu hiểu và trân trọng.

Câu Hỏi Thường Gặp (FAQs)

Giựt cô hồn có phải là hành động xấu, cổ xúy cho việc tranh cướp không?

Không. Về bản chất, đây là một tục lệ văn hóa, không phải hành vi cướp giật. Hoạt động này chỉ diễn ra khi có sự đồng ý và khuyến khích từ gia chủ, trong một không khí vui vẻ là chính. Nó mang ý nghĩa tượng trưng về việc chia sẻ và nhận lộc may mắn.

Tại sao lễ vật giựt cô hồn ở miền Nam thường có tiền?

Tiền bạc tượng trưng cho tài lộc một cách trực tiếp nhất. Việc gia chủ rải tiền cúng thể hiện mong muốn chia sẻ sự may mắn về vật chất cho mọi người. Với người đi giựt, nhận được tiền cũng được coi là một dấu hiệu “hên” về tài chính.

Nếu không có ai đến giựt cô hồn thì gia chủ có bị xui không?

Theo quan niệm dân gian, việc có nhiều người đến giựt cô hồn cho thấy gia chủ làm ăn phát đạt, có tấm lòng rộng rãi, được nhiều người “hưởng ứng”. Nếu không có ai đến giựt có thể khiến gia chủ cảm thấy buồn, nhưng không có quan niệm rõ ràng nào cho rằng họ sẽ bị xui. Ngược lại, việc cúng mà không có ai nhận mới là điều đáng lo hơn.

🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan.