Petroglyph tương đồng là một trong những bí ẩn khảo cổ học lớn và hấp dẫn nhất. Hãy tưởng tượng: ở ba địa điểm cách xa nhau hàng ngàn cây số – hang Fugoppe ở Nhật Bản, hẻm núi Nine Mile ở Mỹ, và khu bảo tồn Gobustan ở Azerbaijan – người ta lại tìm thấy những ký hiệu đá khổng lồ có nhiều nét giống nhau một cách đáng kinh ngạc.
Sự tương đồng của những tác phẩm nghệ thuật đá tiền sử này đã đặt ra một câu hỏi lớn: liệu có một mối liên kết nào đó giữa các nền văn hóa cổ đại trên khắp thế giới, hay đây chỉ là sự trùng hợp ngẫu nhiên? Hãy cùng nhau lật mở một trong những bí ẩn lâu đời nhất của nhân loại. 📜✨
Petroglyph Là Gì? Ngôn Ngữ Đầu Tiên Của Nhân Loại Được Khắc Lên Đá
Định nghĩa và đặc điểm
“Petroglyph” là một thuật ngữ có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp, “petra” nghĩa là “đá” và “glyphein” nghĩa là “chạm khắc”. Hiểu một cách đơn giản, đây là những hình ảnh được tạo ra bằng cách khắc, đục, hoặc mài mòn một phần bề mặt của đá để lộ ra lớp đá có màu khác bên dưới.
Điều quan trọng là phân biệt giữa petroglyph và pictograph:
- Petroglyph: Hình ảnh được khắc vào đá.
- Pictograph: Hình ảnh được vẽ lên đá bằng bột màu.
Những tác phẩm này có niên đại từ thời tiền sử, hàng ngàn, thậm chí hàng chục ngàn năm tuổi, là một trong những hình thức biểu đạt nghệ thuật lâu đời nhất còn tồn tại.
Mục đích và ý nghĩa: Tại sao người xưa lại khắc lên đá?
Mỗi hình khắc là một thông điệp từ quá khứ. Các nhà khoa học tin rằng chúng được tạo ra với nhiều mục đích khác nhau:
- Ghi lại sự kiện: những cuộc đi săn thành công, các trận chiến quan trọng.
- Nghi lễ tôn giáo: cầu nguyện thần linh, ghi lại các hình ảnh của pháp sư (shaman), các biểu tượng tâm linh.
- Đánh dấu lãnh thổ hoặc các con đường mòn quan trọng.
- Bản đồ thiên văn: theo dõi sự di chuyển của mặt trời, mặt trăng và các vì sao.
Chúng chính là “tiếng nói” trực tiếp nhất của con người cổ đại mà chúng ta có thể tiếp cận.
Ba Địa Điểm – Một Mẫu Hình Bí Ẩn Trên Khắp Thế Giới
Điều gây kinh ngạc là những mẫu hình tương tự nhau lại xuất hiện ở những nơi không hề có liên quan về mặt địa lý.
Hẻm núi Nine Mile, Utah, Mỹ: ‘Thư viện nghệ thuật đá dài nhất thế giới’
Nằm ở bang Utah, hẻm núi Nine Mile là nơi có mật độ petroglyph dày đặc nhất Bắc Mỹ, với hơn 10.000 hình khắc riêng lẻ. Các hình khắc ở đây chủ yếu do nền văn hóa Fremont (khoảng 600–1300 SCN) và sau này là người Ute tạo ra. Nét đặc trưng là những hình người kỳ lạ với đầu đội mũ hoặc có “ăng-ten”, các loài động vật (đặc biệt là cừu sừng lớn), và các ký hiệu trừu tượng phức tạp.
Hang Fugoppe và di sản Jōmon, Nhật Bản
Cách đó nửa vòng Trái Đất, hang Fugoppe ở Hokkaido là một địa điểm khảo cổ quan trọng của thời kỳ Jōmon – một nền văn hóa tiền sử nổi tiếng của Nhật Bản. Bên trong hang tối là những hình khắc độc đáo, nổi bật là những hình người được cách điệu hóa, một số trông như có “cánh”, các biểu tượng hình xoắn ốc và các ký hiệu giống như mặt nạ nghi lễ.
Gobustan – Cửa sổ nhìn về quá khứ, Azerbaijan
Tại khu vực Tây Á, Khu bảo tồn Gobustan của Azerbaijan là một di sản thế giới UNESCO, nơi lưu giữ hơn 6.000 hình khắc trên đá có niên đại từ 5.000 đến 40.000 năm. Nơi đây nổi tiếng với những hình ảnh sống động về những chiếc thuyền sậy chở đầy người, các điệu nhảy nghi lễ tập thể, và hình ảnh các loài động vật đã tuyệt chủng.
Phân Tích Sự Tương Đồng: Những Ký Hiệu Lặp Lại Đầy Ám Ảnh
Khi đặt các hình ảnh từ ba địa điểm này cạnh nhau, chúng ta thấy những điểm chung đáng kinh ngạc.
- Hình người có “ăng-ten” hoặc trang phục nghi lễ: Ở cả ba nơi đều xuất hiện những hình người được cách điệu hóa với phần đầu được trang trí rất phức tạp, trông giống như ăng-ten, sừng, hoặc vầng hào quang. Đây có thể là hình ảnh các vị pháp sư (shaman) hoặc các vị thần, cho thấy một vai trò tâm linh đặc biệt trong xã hội.
- Các biểu tượng xoắn ốc và vòng tròn đồng tâm: Các ký hiệu trừu tượng như hình xoắn ốc và các vòng tròn đồng tâm cũng được tìm thấy ở cả ba nền văn hóa. Đây có thể là những biểu tượng phổ quát cho mặt trời, nước, vòng tuần hoàn của sự sống, hoặc các cuộc hành trình tâm linh.
- Hình ảnh thuyền và các cuộc hành trình: Những chiếc thuyền được khắc họa rõ nét ở Gobustan cũng gợi lên sự liên tưởng về các cuộc hành trình trên biển, một chủ đề có thể đã được mã hóa theo những cách khác nhau ở hai địa điểm còn lại.
Các Giả Thuyết Chính: Giải Mã Mối Liên Kết Toàn Cầu
Làm thế nào để giải thích những petroglyph tương đồng này? Các nhà khoa học đã đưa ra một vài giả thuyết chính.
Giả thuyết 1: Di cư và khuếch tán văn hóa xuyên lục địa
Đây là giả thuyết được nhiều người chấp nhận nhất. Nó cho rằng các nhóm người cổ đại đã di cư qua các lục địa (ví dụ như qua cầu đất liền Bering nối châu Á và châu Mỹ) và mang theo các biểu tượng văn hóa cốt lõi của họ. Theo thời gian, những biểu tượng này được truyền bá và biến đổi ở mỗi nơi, nhưng vẫn giữ lại những nét chung cơ bản.
Giả thuyết 2: Tâm lý học nguyên mẫu của Carl Jung (Archetypes)
Đây là một góc nhìn phức tạp và sâu sắc hơn. Giả thuyết này cho rằng các ký hiệu tương đồng không đến từ sự tiếp xúc trực tiếp, mà nảy sinh một cách độc lập từ “vô thức tập thể” (collective unconscious) của nhân loại. Các “archetype” (nguyên mẫu) là những biểu tượng phổ quát (như người anh hùng, mặt trời, vòng tròn sinh tử…) mà mọi nền văn hóa, dù ở đâu, cũng có xu hướng phát triển một cách tự nhiên.
Giả thuyết 3: Ảnh hưởng chung từ thiên văn và các hiện tượng tự nhiên
Người cổ đại trên khắp thế giới, dù khác biệt, đều cùng quan sát chung một bầu trời. Các ký hiệu tương đồng có thể là nỗ lực của họ để ghi lại các chòm sao, nhật thực, sao chổi, hoặc các sự kiện tự nhiên quan trọng, dẫn đến những mẫu hình tương tự nhau.
Giả thuyết gây tranh cãi: Một giả thuyết khác, thường thấy trong văn hóa đại chúng, là về các nhà du hành vũ trụ cổ đại. Phe ủng hộ cho rằng các hình người kỳ lạ với “mũ bảo hiểm” và “ăng-ten” là mô tả về các sinh vật ngoài hành tinh. Tuy nhiên, giới khoa học chính thống không ủng hộ giả thuyết này vì thiếu bằng chứng vững chắc.
Kết luận
Bí ẩn khảo cổ học về những phiến petroglyph tương đồng trên khắp thế giới vẫn chưa có lời giải đáp cuối cùng. Tuy nhiên, sự tồn tại của chúng là một minh chứng mạnh mẽ cho trí tuệ, khả năng quan sát và nhu cầu biểu đạt sâu sắc của con người cổ đại.
Những tác phẩm nghệ thuật đá tiền sử này không chỉ là những hình vẽ. Chúng là một mật mã toàn cầu, thách thức chúng ta suy ngẫm về nguồn gốc chung và những mối liên kết vô hình đã nối liền nhân loại từ thuở bình minh của lịch sử.
Câu Hỏi Thường Gặp (FAQs)
Làm thế nào để các nhà khoa học xác định niên đại của petroglyph?
Việc xác định niên đại trực tiếp của petroglyph rất khó. Các nhà khoa học thường sử dụng các phương pháp gián tiếp như xác định niên đại của các lớp đất đá xung quanh, các cổ vật được tìm thấy trong cùng khu vực, hoặc phân tích “lớp gỉ sa mạc” (một lớp phủ mỏng hình thành trên bề mặt đá theo thời gian).
Tại sao petroglyph có thể tồn tại lâu đến như vậy?
Chúng được khắc trên đá, một vật liệu cực kỳ bền vững. Nhiều petroglyph được tìm thấy ở các khu vực khô cằn hoặc bên trong các hang động, giúp chúng được bảo vệ khỏi các yếu tố thời tiết khắc nghiệt như mưa, gió và xói mòn.
Liệu có những địa điểm nào khác trên thế giới có petroglyph tương đồng không?
Có. Rất nhiều địa điểm khác trên thế giới, từ Úc, châu Phi đến Nam Mỹ, cũng có những petroglyph với các mẫu hình tương tự. Điều này càng làm cho bí ẩn về một “ngôn ngữ biểu tượng toàn cầu” của người tiền sử trở nên hấp dẫn hơn.
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan.