Ở Bolivia có một ngày gọi là “Ngày của Sọ người”

Khi nhắc đến những lễ hội văn hóa kỳ lạ nhất thế giới, người ta thường nghĩ đến Día de los Muertos ở Mexico hay những nghi lễ thờ tổ tiên ở châu Á. Thế nhưng, tại Bolivia lại tồn tại một ngày lễ đặc biệt hơn nhiều, được gọi là “Ngày của Sọ người” (Día de las Ñatitas). Vào ngày này, những chiếc sọ người thật sự được người dân trang trí, mang đi rước lễ, và thậm chí được xem như một phần thiêng liêng của gia đình. Đây là một trong những truyền thống hiếm hoi vừa khiến thế giới tò mò, vừa cho thấy sự gắn kết sâu sắc giữa cái chết và cuộc sống trong văn hóa Nam Mỹ.

Giới thiệu về “Ngày của Sọ người” ở Bolivia

“Ngày của Sọ người” là một trong những lễ hội dân gian quan trọng nhất tại Bolivia, thường diễn ra vào ngày 8 tháng 11 hằng năm, chỉ ít ngày sau Lễ Các Thánh (All Saints’ Day). Người dân tin rằng những chiếc sọ người – thường là của tổ tiên, bạn bè hoặc thậm chí là những bộ hài cốt vô danh – mang trong mình sức mạnh linh thiêng, có thể bảo vệ gia đình, mang lại may mắn, và xua đuổi tai ương.

Lễ hội độc đáo bậc nhất Nam Mỹ

Trong bức tranh đa dạng của văn hóa Nam Mỹ, Bolivia nổi bật với những phong tục pha trộn giữa tín ngưỡng bản địa và ảnh hưởng Thiên Chúa giáo. Nếu như nhiều quốc gia trong khu vực coi trọng Ngày của người chết với không khí tưởng niệm và vui tươi, thì Bolivia lại chọn cách tôn vinh những chiếc sọ thật. Chính điều này khiến Día de las Ñatitas được xem là một trong những nghi lễ độc đáo và gây ấn tượng mạnh mẽ với cả người dân địa phương lẫn du khách quốc tế.

Tên gọi bản địa: Día de las Ñatitas

Từ “Ñatitas” trong tiếng địa phương có nghĩa là “những cái đầu nhỏ” hay “những chiếc sọ”. Người dân Bolivia không xem đây là thứ đáng sợ, trái lại họ coi đó như những “người bạn đồng hành vô hình”, hiện diện giữa cuộc sống hằng ngày. Việc dùng từ ngữ thân mật cũng phản ánh sự gần gũi và tính nhân văn của lễ hội này: thay vì sợ hãi cái chết, họ học cách chấp nhận và trân trọng nó.

Nguồn gốc và lịch sử hình thành

Để hiểu vì sao lễ hội này lại ra đời và tồn tại bền vững, cần nhìn lại quá khứ lịch sử của Bolivia – nơi giao thoa giữa nhiều nền văn hóa bản địa và tôn giáo du nhập.

Tín ngưỡng tiền Tây Ban Nha

Trước khi người Tây Ban Nha đặt chân đến Nam Mỹ vào thế kỷ 16, các bộ lạc bản địa ở vùng Andes đã có tập tục thờ cúng tổ tiên thông qua hài cốt. Người ta tin rằng linh hồn người chết vẫn còn hiện hữu, có thể giao tiếp và bảo hộ cho người sống. Việc giữ lại sọ người và tổ chức nghi lễ là một phần quan trọng trong đời sống tinh thần, thể hiện sự tôn kính với người đã khuất.

Sự pha trộn với Thiên Chúa giáo

Khi thực dân Tây Ban Nha mang Thiên Chúa giáo đến, những tín ngưỡng bản địa không biến mất mà thay vào đó hòa quyện với yếu tố Công giáo. Día de las Ñatitas được tổ chức chỉ vài ngày sau Lễ Các Thánh, như một sự kết hợp kỳ lạ: vừa mang yếu tố truyền thống bản địa, vừa gắn kết với lịch lễ hội Công giáo. Đây chính là minh chứng cho quá trình syncretism – sự hòa trộn văn hóa và tôn giáo – vốn rất phổ biến tại Mỹ Latinh.

Cách lễ hội được duy trì qua nhiều thế kỷ

Dù từng bị chính quyền và Giáo hội phản đối, lễ hội vẫn tồn tại và phát triển nhờ niềm tin mạnh mẽ của người dân. Nhiều gia đình ở La Paz và các vùng lân cận vẫn gìn giữ sọ tổ tiên qua nhiều thế hệ, truyền lại như một phần gia sản tinh thần. Điều này cho thấy sức mạnh bền bỉ của tín ngưỡng cộng đồng, bất chấp những thay đổi chính trị, tôn giáo và xã hội.

Ý nghĩa của “Ngày của Sọ người”

Lễ hội không chỉ mang tính tín ngưỡng mà còn chứa đựng nhiều lớp ý nghĩa sâu xa, phản ánh quan niệm của người Bolivia về sự sống, cái chết và mối quan hệ giữa hai thế giới.

Sọ người như vật thiêng bảo hộ

Theo niềm tin dân gian, mỗi chiếc sọ mang trong mình một linh hồn có khả năng bảo vệ gia đình. Người dân thường nhờ đến “người bạn sọ” để cầu sức khỏe, may mắn trong kinh doanh, và cả sự bình an trong đời sống. Một số câu chuyện kể rằng, những người sở hữu sọ “thiêng” có thể thoát khỏi tai nạn hoặc bệnh tật một cách kỳ diệu.

Mối liên kết tâm linh giữa người sống và người chết

Không giống như quan niệm phổ biến coi cái chết là sự chia ly, người Bolivia xem đây là một phần trong vòng tuần hoàn cuộc sống. “Ngày của Sọ người” chính là dịp để gắn kết hai thế giới: người sống thể hiện sự tri ân, trong khi linh hồn tổ tiên tiếp tục đồng hành và che chở. Chính sự gắn bó này đã tạo ra nét nhân văn sâu sắc, khiến lễ hội vượt qua tính rùng rợn bề ngoài.

Sự khác biệt so với Ngày của người chết (Día de los Muertos) ở Mexico

Cả Bolivia và Mexico đều có truyền thống tôn vinh người đã khuất, nhưng có sự khác biệt rõ rệt:

Qua sự so sánh này có thể thấy, trong khi Mexico tôn vinh cái chết bằng sự rực rỡ và lạc quan, thì Bolivia lại chọn sự gần gũi và thiêng liêng với chính những phần còn lại của tổ tiên.

Trong khi nhiều quốc gia trên thế giới chọn cách tưởng nhớ người đã khuất bằng hoa, nến hay nghi thức tôn giáo, thì ở Bolivia, người dân lại có một cách rất khác biệt: họ tổ chức “Ngày của Sọ người” (Día de las Ñatitas). Đây là lễ hội nơi những chiếc sọ người thật sự được tôn vinh, chăm sóc và đưa đi rước lễ như những người thân trong gia đình. Điều tưởng chừng rùng rợn lại ẩn chứa những giá trị văn hóa, tinh thần và nhân văn sâu sắc mà ít ai ngờ tới.

Giới thiệu về “Ngày của Sọ người” ở Bolivia

Lễ hội “Ngày của Sọ người” được tổ chức vào ngày 8/11 hàng năm tại nhiều khu vực ở Bolivia, nổi bật nhất là thủ đô La Paz. Người dân mang những chiếc sọ người mà họ gìn giữ trong nhà suốt cả năm ra trang trí, tắm rửa, mặc quần áo, gắn hoa và đưa đến nghĩa trang hoặc nhà thờ để tham gia các nghi lễ tôn vinh. Đây không chỉ là một tập tục, mà còn là dịp để gắn kết cộng đồng, chia sẻ niềm tin và củng cố mối quan hệ tâm linh giữa người sống và người đã mất.

Lễ hội độc đáo bậc nhất Nam Mỹ

Trong bức tranh văn hóa Nam Mỹ, “Ngày của Sọ người” được đánh giá là một trong những lễ hội đặc sắc và gây nhiều tò mò nhất. Nhà nhân học Olivia Harris từng nhận định: Lễ hội này cho thấy người Bolivia không coi cái chết là sự kết thúc, mà là một phần của sự tiếp nối trong vòng đời. Chính điều đó đã làm nên sự độc đáo, thu hút hàng nghìn người tham gia và cả du khách quốc tế đến chứng kiến.

Tên gọi bản địa: Día de las Ñatitas

Từ “Ñatita” trong tiếng địa phương có nghĩa là “chiếc đầu nhỏ” hoặc “cái sọ nhỏ”. Cách gọi này mang tính trìu mến, thể hiện mối quan hệ gần gũi, chứ không phải nỗi sợ hãi. Người dân thường đặt tên cho những chiếc sọ, đối xử với chúng như một thành viên trong gia đình. Ví dụ, một số gia đình gọi sọ bằng những cái tên thân thương như “Doña María” hay “El Abuelo”.

Nguồn gốc và lịch sử hình thành

Để hiểu đầy đủ về “Ngày của Sọ người Bolivia”, cần ngược dòng lịch sử và nhìn vào sự hòa trộn giữa tín ngưỡng bản địa với Công giáo do người Tây Ban Nha mang đến.

Tín ngưỡng tiền Tây Ban Nha

Trước thế kỷ 16, các bộ tộc vùng Andes tin rằng hài cốt tổ tiên chứa đựng sức mạnh tâm linh. Việc gìn giữ và thờ cúng sọ người được xem là cách duy trì liên kết với quá khứ. Người Aymara và Quechua – hai nhóm dân bản địa lớn ở Bolivia – thường tổ chức nghi thức để cầu xin linh hồn tổ tiên ban phước lành cho mùa màng và cuộc sống.

Sự pha trộn với Thiên Chúa giáo

Sau khi người Tây Ban Nha đến Nam Mỹ, Giáo hội Thiên Chúa giáo nỗ lực loại bỏ những nghi lễ thờ hài cốt vì cho rằng đó là “dị giáo”. Tuy nhiên, người dân bản địa không từ bỏ hoàn toàn, mà dung hòa hai niềm tin. “Ngày của Sọ người” dần được gắn liền với Lễ Các Thánh (1/11) và Lễ Các Linh hồn (2/11) trong lịch Công giáo, tạo nên một dạng tín ngưỡng hòa trộn độc đáo. Đây là hiện tượng thường thấy ở Nam Mỹ, gọi là “syncretism” – sự dung hợp văn hóa và tôn giáo.

Cách lễ hội được duy trì qua nhiều thế kỷ

Mặc dù từng bị chính quyền cấm đoán trong một số giai đoạn, lễ hội vẫn tồn tại và ngày càng phổ biến. Nhiều gia đình tại La Paz lưu giữ sọ tổ tiên qua nhiều đời, coi đó là tài sản tinh thần vô giá. Một khảo sát của Đại học San Andrés (La Paz) cho thấy, hơn 60% người dân tin rằng việc giữ sọ trong nhà có thể mang lại may mắn và sự che chở.

Ý nghĩa của “Ngày của Sọ người”

Lễ hội không chỉ đơn thuần là một tập tục truyền thống mà còn chứa đựng triết lý sống sâu sắc về cái chết, niềm tin và mối quan hệ giữa các thế hệ.

Sọ người như vật thiêng bảo hộ

Theo quan niệm phổ biến, mỗi chiếc sọ có một “tinh thần” riêng, được cho là có thể bảo vệ chủ nhân khỏi tai ương. Người Bolivia tin rằng, sở hữu một chiếc sọ thiêng có thể giúp họ tránh được tai nạn giao thông, vượt qua bệnh tật hoặc thậm chí thành công trong công việc. Đây chính là lý do ngày lễ này vẫn được duy trì mạnh mẽ cho đến hiện nay.

Mối liên kết tâm linh giữa người sống và người chết

Khác với tư duy phương Tây thường nhìn cái chết như dấu chấm hết, người Bolivia tin rằng cái chết chỉ là một giai đoạn chuyển tiếp. Người chết không bao giờ rời bỏ chúng ta, họ vẫn ở lại trong từng chiếc sọ, trong từng câu chuyện được kể – một cụ bà ở La Paz từng chia sẻ với báo BBC Mundo. Chính niềm tin này giúp người dân có thái độ tích cực và gần gũi hơn với cái chết.

Sự khác biệt so với Ngày của người chết (Día de los Muertos) ở Mexico

Mặc dù cả hai lễ hội đều nhằm tưởng nhớ và tôn vinh người đã khuất, nhưng “Ngày của Sọ người” có những đặc điểm rất riêng so với “Ngày của người chết” nổi tiếng tại Mexico:

Tiêu chí	Día de las Ñatitas (Bolivia)	Día de los Muertos (Mexico)
Biểu tượng chính	Sọ người thật, được gìn giữ qua nhiều năm	Sọ đường (calaveras), mặt nạ, hoa cúc vạn thọ
Không khí	Linh thiêng, huyền bí, trang nghiêm	Vui tươi, rực rỡ, đầy màu sắc
Mục đích	Xin phước lành, sự che chở, bảo hộ	Tưởng nhớ, tri ân, kết nối tinh thần

So sánh này cho thấy, trong khi Mexico tôn vinh cái chết bằng sự rực rỡ và nghệ thuật, thì Bolivia lại chọn cách đối diện trực tiếp với cái chết thông qua sự hiện diện của những chiếc sọ thực sự.