Trong kho tàng thần thoại của nhân loại, mỗi nền văn hóa đều có một câu chuyện khởi nguyên để lý giải nguồn gốc vũ trụ và con người. Với Nhật Bản, thần thoại về Izanagi và Izanami chính là mạch nguồn hình thành nên bản sắc dân tộc và tinh thần Thần đạo. Đây không chỉ là câu chuyện về sự sáng tạo ra quần đảo Nhật Bản, mà còn là một hành trình chứa đựng tình yêu, mất mát và ý nghĩa sâu sắc về sự sống và cái chết.
Theo nhiều học giả, thần thoại sáng thế Nhật Bản không đơn thuần là truyền thuyết dân gian, mà còn phản ánh cách người Nhật lý giải thế giới tự nhiên, xã hội, và mối liên kết giữa con người với thần linh. Trong một xã hội hiện đại nhưng vẫn giữ gìn cội nguồn tâm linh như Nhật Bản, câu chuyện của Izanagi và Izanami vẫn còn sống động, xuất hiện trong văn học, nghệ thuật, và cả văn hóa đại chúng.
Giới thiệu về thần thoại sáng thế Nhật Bản
Nguồn gốc từ Kojiki và Nihon Shoki
Các tài liệu cổ xưa nhất ghi lại thần thoại Nhật Bản là Kojiki (712) và Nihon Shoki (720). Đây là hai bộ sách quan trọng được biên soạn theo lệnh của hoàng gia nhằm hợp thức hóa nguồn gốc thần thánh của Thiên hoàng và triều đình Nhật Bản. Trong đó, câu chuyện về Izanagi và Izanami đóng vai trò trung tâm, kể lại quá trình sáng tạo ra quần đảo Nhật và các vị thần đầu tiên.
- Kojiki: tập trung vào các truyền thuyết và thần thoại bản địa, chú trọng khía cạnh tâm linh.
- Nihon Shoki: mang tính biên niên sử, kết hợp ảnh hưởng từ Trung Hoa, nhấn mạnh yếu tố chính trị và lịch sử.
Qua hai bộ sử thi này, hậu thế có thể thấy rõ niềm tin rằng Nhật Bản là vùng đất thiêng liêng được chính các vị thần sáng tạo ra, chứ không phải hình thành ngẫu nhiên.
Vị trí của Izanagi và Izanami trong thần thoại Nhật
Izanagi (伊邪那岐) và Izanami (伊邪那美) là cặp thần nam – nữ được phái xuống từ thiên giới với nhiệm vụ kiến tạo đất đai. Họ không chỉ đơn thuần là “cha mẹ của Nhật Bản” mà còn là khởi nguồn của vô số vị thần (Kami) trong Thần đạo. Vị trí của họ quan trọng đến mức, mọi nghi lễ Thần đạo ngày nay đều ít nhiều chịu ảnh hưởng từ những sự kiện liên quan đến cặp đôi này.
Có thể nói, Izanagi và Izanami không chỉ là nhân vật huyền thoại, mà còn là biểu tượng của sức mạnh sáng tạo, mối quan hệ âm – dương, nam – nữ, sự sống – cái chết trong triết học Á Đông.
Ý nghĩa văn hóa của câu chuyện sáng thế
Câu chuyện về Izanagi và Izanami mang nhiều lớp ý nghĩa:
- Giải thích địa lý: Cách các đảo Nhật Bản hình thành được gắn với ngọn giáo thiêng và giọt nước thần kỳ.
- Tư tưởng nhân sinh: Sinh và tử, sáng tạo và hủy diệt luôn song hành.
- Giá trị xã hội: Khẳng định tính chính danh và sự linh thiêng của đất nước Nhật Bản, gắn liền với dòng dõi Thiên hoàng.
Izanagi và Izanami – Cặp đôi thần thoại sáng tạo
Thần Izanagi – “Người cha khai thiên lập địa”
Izanagi thường được mô tả là vị thần mang dáng dấp nam tính, sức mạnh và quyền năng sáng tạo. Ông được giao trọng trách cùng Izanami kiến tạo nên hình hài của đất nước Nhật. Trong nhiều bản ghi chép, Izanagi còn được xem như hiện thân của bầu trời và ánh sáng, biểu tượng cho sự trật tự và quyền năng thần linh.
Sau khi mất đi người vợ Izanami, Izanagi đã một mình tiếp tục vai trò sáng tạo, thanh tẩy cơ thể và sinh ra ba vị thần tối cao: Amaterasu (nữ thần Mặt Trời), Tsukuyomi (thần Mặt Trăng), và Susanoo (thần Biển và Bão tố). Điều này cho thấy vị trí quan trọng của ông trong hệ thống Thần đạo.
Nữ thần Izanami – “Người mẹ sinh ra vạn vật”
Izanami là hiện thân của nữ tính, đất mẹ và sức mạnh sinh sản. Bà là người đã sinh ra nhiều hòn đảo cũng như các vị thần quan trọng khác trong vũ trụ Nhật Bản. Tuy nhiên, bi kịch xảy ra khi Izanami qua đời sau khi sinh thần Hỏa Kagutsuchi, đánh dấu bước ngoặt trong thần thoại sáng thế.
Izanami không chỉ là biểu tượng của sự sinh sôi, mà còn gắn liền với cái chết, bóng tối và thế giới bên kia. Chính sự đối nghịch này đã tạo nên chiều sâu cho thần thoại, phản ánh quan niệm chu kỳ sinh – tử trong văn hóa Nhật Bản.
Biểu tượng nam – nữ, âm – dương trong văn hóa Nhật
Sự kết hợp của Izanagi và Izanami là biểu trưng cho sự hòa hợp âm – dương, nam – nữ, ánh sáng – bóng tối. Đây là khái niệm phổ biến trong triết học Á Đông, nhưng được người Nhật phát triển theo cách riêng, gắn chặt với Thần đạo.
Trong nhiều nghi lễ, người Nhật vẫn duy trì tín ngưỡng thờ cặp đôi thần linh này, coi đó là nguồn gốc của sự hài hòa vũ trụ và mối quan hệ gia đình. Từ đó, thần thoại Izanagi và Izanami trở thành nền tảng tinh thần, ảnh hưởng đến cả kiến trúc đền thờ, phong tục cưới hỏi và thậm chí cả văn hóa nghệ thuật Nhật Bản hiện đại.
Huyền thoại sáng tạo quần đảo Nhật Bản
Nhiệm vụ từ các vị thần tối cao
Theo thần thoại, khi thế giới vẫn còn hỗn mang, các vị thần tối cao trên thiên giới đã ban cho Izanagi và Izanami một ngọn giáo thần gọi là Ame-no-Nuhoko (Ngọc giáo của Trời). Họ được giao phó trọng trách làm cho vùng đất hỗn loạn trở nên vững chắc, tạo dựng nền móng cho sự sống.
Nhiệm vụ này không chỉ mang tính thần thoại, mà còn biểu hiện quan niệm rằng đất nước Nhật Bản được sinh ra từ sự sắp đặt thiêng liêng, khẳng định tính chính danh của dân tộc Nhật trong lịch sử.
Ngọn giáo thiên giới và giọt nước tạo đất
Izanagi và Izanami đã đứng trên cầu nối thiên giới Ame-no-ukihashi (Cây cầu nổi trên bầu trời) và dùng ngọn giáo khuấy vào biển cả hỗn mang. Khi họ rút giáo lên, những giọt nước rơi xuống đã hóa thành hòn đảo đầu tiên – Onogoro-shima.
Sự kiện này mang tính biểu tượng mạnh mẽ: từ hỗn mang xuất hiện trật tự, từ nước biển vô hình hình thành đất đai hữu hình. Nó phản ánh khát vọng tìm kiếm sự ổn định và an cư của con người thời cổ đại.
Sự ra đời của các đảo đầu tiên
Sau khi Onogoro-shima được hình thành, Izanagi và Izanami đã cùng nhau xây dựng một cung điện thiêng liêng trên đảo để làm nơi cư ngụ. Từ đó, họ tiến hành các nghi lễ kết hợp và sinh ra nhiều hòn đảo khác, dần dần tạo thành quần đảo Nhật Bản. Những hòn đảo nổi bật được nhắc đến trong thần thoại bao gồm Awaji, Shikoku, Kyushu, và Honshu – những đảo chính cấu thành nước Nhật hiện nay.
Theo Kojiki, đây không chỉ là câu chuyện thần thoại, mà còn là cách người xưa lý giải sự hình thành địa hình phức tạp của đất nước, với hàng nghìn hòn đảo lớn nhỏ.
Quá trình hình thành các hòn đảo tiếp theo
Hai vị thần tiếp tục sinh ra thêm nhiều hòn đảo khác và hàng trăm vị thần nhỏ. Mỗi vị thần lại đại diện cho một hiện tượng tự nhiên hoặc yếu tố trong đời sống: núi non, sông suối, biển cả, mùa màng… Điều này cho thấy tư duy của người Nhật cổ: thiên nhiên là thiêng liêng, mọi yếu tố đều có thần linh cư ngụ.
Tình yêu, bi kịch và sự chia ly
Cái chết của Izanami khi sinh thần Hỏa Kagutsuchi
Bi kịch ập đến khi Izanami sinh thần Hỏa Kagutsuchi – vị thần của lửa. Ngọn lửa quá mạnh đã khiến cơ thể bà bị bỏng nặng và qua đời. Cái chết của Izanami để lại nỗi đau khôn nguôi cho Izanagi, đồng thời mở ra một chương mới trong thần thoại Nhật: sự ra đời của cái chết và thế giới bên kia.
Hành trình Izanagi xuống Yomi (cõi chết)
Không chấp nhận mất đi người vợ, Izanagi đã tìm đường xuống Yomi – thế giới của bóng tối, để đưa Izanami trở lại. Tuy nhiên, khi tìm thấy bà, ông kinh hoàng nhận ra Izanami đã biến thành một thực thể đáng sợ, bị bóng tối và cái chết chiếm lấy. Sự gặp gỡ ấy không chỉ bi thảm mà còn phản ánh triết lý: một khi sự chết đã đến, không thể đảo ngược.
Cuộc chia ly vĩnh hằng và sự thanh tẩy của Izanagi
Sau khi thất bại trong việc đưa Izanami trở lại, Izanagi chạy thoát khỏi Yomi. Ông quyết định thanh tẩy cơ thể bằng nghi lễ Misogi tại một dòng sông. Trong quá trình này, từ những giọt nước và hành động tẩy rửa của ông, các vị thần quan trọng nhất của Nhật Bản đã ra đời.
Sự ra đời của Amaterasu, Tsukuyomi và Susanoo
Trong lúc thanh tẩy, ba vị thần tối cao xuất hiện:
- Amaterasu: Nữ thần Mặt Trời, tổ mẫu của hoàng gia Nhật.
- Tsukuyomi: Thần Mặt Trăng, cai quản đêm tối.
- Susanoo: Thần Biển cả và Bão tố, biểu tượng của sức mạnh dữ dội.
Sự kiện này đánh dấu việc hệ thống thần linh Nhật Bản trở nên hoàn chỉnh, với các vị thần cai quản những hiện tượng thiên nhiên quan trọng nhất.
Ý nghĩa triết học và tôn giáo trong câu chuyện
Sinh – tử và vòng tuần hoàn vũ trụ
Câu chuyện của Izanagi và Izanami thể hiện rõ quan niệm sinh – tử không tách rời mà luôn tồn tại trong vòng tuần hoàn vũ trụ. Từ cái chết của Izanami, nhiều vị thần và hiện tượng mới xuất hiện, nhấn mạnh tư tưởng rằng hủy diệt và sáng tạo luôn song hành.
Khái niệm thanh tẩy (Misogi) trong Thần đạo
Nghi lễ Misogi của Izanagi trở thành nền tảng cho các nghi lễ thanh tẩy trong Thần đạo. Người Nhật tin rằng sự ô uế (kegare) có thể ảnh hưởng đến cả tinh thần lẫn cộng đồng, và cần được gột rửa qua nghi lễ. Đây là một trong những trụ cột tâm linh quan trọng của văn hóa Nhật.
Ảnh hưởng đến các nghi lễ và văn hóa Nhật Bản
Từ lễ cưới, tang lễ cho đến các lễ hội mùa màng, người Nhật đều chịu ảnh hưởng sâu sắc từ thần thoại Izanagi – Izanami. Ý niệm về sự thanh tẩy, sự luân hồi sinh – tử, và mối liên kết giữa con người với thiên nhiên đã trở thành nền tảng trong phong tục và tập quán Nhật Bản.
Di sản của Izanagi và Izanami trong Nhật Bản hiện đại
Đền thờ và lễ hội tưởng niệm
Nhiều ngôi đền tại Nhật Bản được xây dựng để tưởng nhớ Izanagi và Izanami, trong đó nổi bật là Izanagi Jingu tại đảo Awaji. Các lễ hội liên quan đến hai vị thần vẫn được tổ chức hằng năm, thu hút du khách và tín đồ đến hành hương.
Tác động đến văn học, nghệ thuật, manga và anime
Không chỉ xuất hiện trong các ghi chép cổ, Izanagi và Izanami còn trở thành cảm hứng trong nhiều tác phẩm hiện đại: từ tiểu thuyết, kịch nghệ, hội họa cho đến manga, anime và game. Ví dụ, trong loạt truyện Naruto, tên của hai vị thần được dùng cho những kỹ thuật mạnh mẽ, cho thấy sức ảnh hưởng của họ đến văn hóa đại chúng.
Sự hiện diện trong văn hóa đại chúng toàn cầu
Câu chuyện của Izanagi và Izanami không chỉ được người Nhật biết đến, mà còn lan tỏa ra thế giới. Các học giả phương Tây thường so sánh thần thoại Nhật với Hy Lạp, Ấn Độ và Bắc Âu, cho thấy tính phổ quát của những câu chuyện sáng thế trong việc lý giải thế giới và đời sống con người.
Kết luận – Từ thần thoại đến bản sắc dân tộc
Tầm quan trọng của thần thoại sáng thế trong lịch sử Nhật
Câu chuyện Izanagi và Izanami đã vượt khỏi khuôn khổ thần thoại để trở thành một phần trong lịch sử và tâm thức Nhật Bản. Nó giúp lý giải nguồn gốc đất nước, củng cố vị trí thần thánh của Thiên hoàng và gắn kết người Nhật với thiên nhiên.
Bài học từ Izanagi và Izanami về tình yêu, sự mất mát và tái sinh
Qua tình yêu và bi kịch của Izanagi – Izanami, con người nhận ra rằng tình yêu có thể vượt qua cái chết, nhưng đồng thời cũng chấp nhận quy luật tự nhiên: sự mất mát dẫn đến tái sinh. Đây chính là thông điệp nhân sinh sâu sắc mà thần thoại mang lại.
Di sản còn sống mãi trong tâm thức người Nhật
Ngày nay, dù Nhật Bản đã trở thành cường quốc hiện đại, nhưng thần thoại Izanagi và Izanami vẫn hiện diện trong lễ hội, văn hóa và nghệ thuật. Nó nhắc nhở người Nhật về cội nguồn thiêng liêng và sự gắn bó mật thiết giữa con người với vũ trụ.
Trích dẫn nổi bật
“Câu chuyện về Izanagi và Izanami không chỉ giải thích sự hình thành Nhật Bản, mà còn phản ánh triết lý sống – chết, yêu – mất, tạo hóa – hủy diệt, vẫn tồn tại trong tâm hồn người Nhật cho đến ngày nay.”
FAQ – Câu hỏi thường gặp
Izanagi và Izanami là ai?
Izanagi và Izanami là cặp thần trong Thần đạo Nhật Bản, được giao nhiệm vụ sáng tạo quần đảo Nhật và sinh ra nhiều vị thần khác.
Tại sao Izanami chết?
Izanami qua đời khi sinh thần Hỏa Kagutsuchi, do sức mạnh khủng khiếp của ngọn lửa thiêu đốt cơ thể bà.
Các con của Izanagi là ai?
Quan trọng nhất là ba vị thần: Amaterasu (Mặt Trời), Tsukuyomi (Mặt Trăng), và Susanoo (Biển cả và Bão tố).
Câu chuyện này có ảnh hưởng gì đến văn hóa Nhật Bản?
Thần thoại Izanagi – Izanami ảnh hưởng sâu rộng đến Thần đạo, phong tục, nghi lễ, nghệ thuật, văn học và cả văn hóa đại chúng của Nhật Bản.
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan.