Mộng du là gì?
Mộng du (hay sleepwalking) là một dạng rối loạn giấc ngủ xảy ra trong giai đoạn ngủ sâu (non-REM sleep). Người bị mộng du có thể rời khỏi giường, đi lại, mở cửa, hoặc thực hiện các hành vi mà bản thân không hề ý thức được. Khi tỉnh dậy, họ thường không nhớ bất kỳ điều gì đã xảy ra.
Theo Hiệp hội Giấc ngủ Hoa Kỳ (AASM), khoảng 1–15% dân số từng trải qua ít nhất một lần mộng du trong đời, và trẻ em có tỷ lệ cao hơn người lớn do hệ thần kinh chưa phát triển hoàn chỉnh.
Dấu hiệu nhận biết mộng du
Mộng du không chỉ đơn giản là “đi trong khi ngủ”. Thực tế, có nhiều dấu hiệu đặc trưng giúp nhận biết hiện tượng này:
Hành vi thường gặp
- Ngồi bật dậy giữa giấc ngủ với ánh mắt vô hồn.
- Đi lại quanh phòng, mở cửa, hoặc thậm chí rời khỏi nhà.
- Nói chuyện lẩm bẩm, trả lời ngắn gọn, giọng đơn điệu.
- Có thể ăn uống, sắp xếp đồ đạc hoặc thực hiện hành vi phức tạp.
Khác biệt giữa trẻ em và người lớn
Ở trẻ em, mộng du thường ít phức tạp, như đi ra ngoài phòng hoặc nói mớ. Tuy nhiên, ở người lớn, hành vi có thể nguy hiểm hơn, ví dụ như lái xe, sử dụng vật sắc nhọn hoặc leo trèo.
Tại sao người mộng du không nhớ gì?
Lý do là bởi mộng du xảy ra trong giai đoạn ngủ sâu (N3). Lúc này, não bộ chưa “đánh thức” vùng ý thức, vì vậy khi trở về trạng thái bình thường, ký ức về hành vi đó hoàn toàn trống rỗng.
Nguyên nhân gây ra mộng du
Hiện tượng mộng du có nhiều yếu tố tác động. Các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra một số nguyên nhân chính:
Yếu tố thần kinh và hoạt động não bộ
Mộng du xảy ra khi não bộ “thức một phần” trong lúc ngủ. Vùng vận động được kích hoạt, trong khi vùng nhận thức và kiểm soát hành vi vẫn ở trạng thái ngủ.
Stress và thiếu ngủ
Căng thẳng kéo dài, lo âu, hoặc lịch làm việc thất thường có thể gây rối loạn nhịp ngủ, từ đó làm tăng nguy cơ mộng du.
Di truyền
Theo một nghiên cứu trên Journal of the American Medical Association (JAMA), nếu cha hoặc mẹ từng bị mộng du, nguy cơ con cái gặp tình trạng này có thể tăng gấp 3 lần.
Ảnh hưởng từ thuốc hoặc bệnh lý
- Thuốc an thần, thuốc ngủ hoặc rượu bia có thể kích thích hiện tượng mộng du.
- Các bệnh lý thần kinh như động kinh, rối loạn lo âu, hoặc chứng ngưng thở khi ngủ cũng được xem là yếu tố nguy cơ.
Nguy hiểm tiềm ẩn từ hiện tượng mộng du
Không ít người nghĩ rằng mộng du chỉ gây tò mò hoặc hài hước. Nhưng trên thực tế, hiện tượng này có thể tiềm ẩn nhiều rủi ro nghiêm trọng:
Tai nạn và chấn thương
Người mộng du có thể:
- Ngã cầu thang hoặc va đập vào đồ vật.
- Đi lạc ra ngoài đường, đối mặt nguy cơ tai nạn giao thông.
- Dùng dao hoặc các vật nguy hiểm trong vô thức.
Nguy hiểm với người xung quanh
Dù hiếm gặp, một số trường hợp ghi nhận người mộng du có hành vi bạo lực trong vô thức, gây nguy hiểm cho người thân.
Ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần
Mộng du thường đi kèm cảm giác mệt mỏi, lo lắng, rối loạn lo âu hoặc mất ngủ kéo dài, làm giảm đáng kể chất lượng sống.
Tiến sĩ Matthew Walker, chuyên gia thần kinh học về giấc ngủ tại Đại học California, cho biết: “Mộng du là lời nhắc nhở rằng giấc ngủ không phải trạng thái tĩnh, mà là một hành trình phức tạp giữa não và cơ thể.”
Góc nhìn văn hóa và lịch sử về mộng du
Không chỉ là một hiện tượng y học, mộng du đã từng xuất hiện nhiều trong văn hóa, nghệ thuật và tín ngưỡng. Ở châu Âu thời Trung cổ, người mộng du thường bị coi là “bị ma quỷ ám”, trong khi ở phương Đông, hiện tượng này được lý giải theo hướng “vong dẫn lối”.
Mộng du trong nghệ thuật
Trong hội họa, bức tranh nổi tiếng The Somnambulist của John Everett Millais đã khắc họa vẻ đẹp huyền bí và mong manh của một thiếu nữ trong trạng thái mộng du. Điều này phản ánh sự hấp dẫn lạ kỳ mà hiện tượng này mang lại cho giới nghệ sĩ.
Quan niệm dân gian
- Ở Việt Nam, nhiều gia đình tin rằng mộng du liên quan đến tâm linh, thường gọi là “ma trêu” hoặc “vong nhập”.
- Tại phương Tây, những người mộng du đôi khi bị coi là có khả năng đặc biệt, kết nối với thế giới siêu hình.
Câu chuyện có thật về mộng du
Một trong những vụ việc gây chấn động nhất liên quan đến mộng du là trường hợp của Kenneth Parks, một người đàn ông Canada. Năm 1987, ông đã lái xe hơn 20 km trong trạng thái mộng du và gây ra một hành động bạo lực mà bản thân không hề ý thức. Tòa án sau đó đã công nhận ông vô tội vì mắc chứng rối loạn giấc ngủ.
Tại Việt Nam, cũng từng có những câu chuyện về trẻ em mộng du, thường xuyên rời khỏi giường vào ban đêm. Cha mẹ ban đầu nghĩ con “bị ma trêu”, nhưng khi thăm khám y tế, bác sĩ kết luận đây là rối loạn giấc ngủ lành tính, có thể cải thiện theo thời gian.
“Mộng du cho thấy sức mạnh kỳ lạ của tiềm thức, vừa gây kinh ngạc, vừa tiềm ẩn nguy hiểm. Điều quan trọng là phải hiểu đúng để bảo vệ người bệnh và những người xung quanh.” – Trích từ Tạp chí Sleep Medicine Reviews.
Mộng du được chẩn đoán và điều trị thế nào?
Y học hiện đại đã có nhiều phương pháp giúp chẩn đoán và quản lý mộng du. Điều quan trọng là phát hiện sớm và có hướng điều trị phù hợp.
Chẩn đoán y khoa
Bác sĩ có thể đề nghị thực hiện polysomnography – một dạng đo đa ký giấc ngủ, nhằm theo dõi hoạt động não, nhịp tim, nhịp thở trong suốt giấc ngủ để xác định chính xác tình trạng.
Biện pháp điều trị
- Thuốc: Một số trường hợp nghiêm trọng có thể được kê thuốc an thần hoặc chống trầm cảm.
- Liệu pháp hành vi: Giúp người bệnh kiểm soát căng thẳng, thiết lập thói quen ngủ đều đặn.
- Vệ sinh giấc ngủ: Hạn chế caffeine, rượu bia, tránh thức khuya.
Lời khuyên cho gia đình
- Không nên đánh thức người đang mộng du, thay vào đó nhẹ nhàng dẫn họ trở về giường.
- Đảm bảo an toàn: khóa cửa, che chắn cửa sổ, cất vật sắc nhọn.
- Đưa người bệnh đến gặp bác sĩ nếu hiện tượng xảy ra thường xuyên hoặc gây nguy hiểm.
Kết luận – Khi khoa học lý giải “bí ẩn trong vô thức”
Mộng du không phải hiện tượng siêu nhiên, mà là một rối loạn giấc ngủ cần được hiểu và quản lý đúng cách. Thay vì sợ hãi hay kỳ thị, chúng ta nên nhìn nhận mộng du như một lời nhắc nhở về sự mong manh và phức tạp của giấc ngủ con người.
Hiểu rõ hơn về mộng du không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe của người bệnh, mà còn mở ra những câu hỏi thú vị về tiềm thức và thế giới vô hình trong tâm trí chúng ta.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
Mộng du có nguy hiểm không?
Mộng du có thể gây nguy hiểm nếu người bệnh đi ra ngoài, leo trèo hoặc sử dụng vật nguy hiểm. Do đó, cần có biện pháp bảo vệ an toàn.
Mộng du có chữa khỏi hoàn toàn không?
Phần lớn trẻ em sẽ hết mộng du khi trưởng thành. Ở người lớn, việc điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân gốc rễ và có thể cải thiện đáng kể với liệu pháp và lối sống phù hợp.
Có nên đánh thức người đang mộng du không?
Không nên đánh thức vì có thể khiến họ hoảng sợ hoặc phản ứng bất ngờ. Thay vào đó, hãy nhẹ nhàng dẫn họ về giường ngủ.
Mộng du có liên quan đến tâm linh không?
Dưới góc nhìn khoa học, mộng du không liên quan đến yếu tố tâm linh. Đây là hiện tượng thần kinh trong giấc ngủ sâu.
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan.