Trước khi Hồi giáo thống nhất bán đảo Ả Rập dưới một ngọn cờ độc thần, vùng đất này là một thế giới tâm linh đa dạng và sống động. Giữa hàng trăm vị thần được thờ phụng, có một bộ ba quyền lực tối cao, những nữ thần Ả Rập tiền Hồi giáo được tôn kính khắp nơi: Allat, Al-Uzza và Manat. Họ là ai, quyền năng của họ ra sao và tại sao một tín ngưỡng hùng mạnh như vậy lại biến mất khỏi lịch sử?
Bài viết này sẽ đưa chúng ta ngược dòng thời gian, khám phá một chương đã bị lãng quên của tín ngưỡng Ả Rập cổ đại.
Bộ Ba Nữ Thần Tối Cao Tại Thánh Địa Mecca
“Con gái của Allah” và vai trò trong tín ngưỡng Ả Rập cổ đại
Trong panteon (thần điện) Ả Rập cổ đại, bộ ba nữ thần này giữ một vị thế vô cùng đặc biệt. Họ được xem là con gái của Allah – vị thần sáng tạo tối cao nhất. Tuy nhiên, vai trò của họ không phải là đấng sáng tạo, mà là những vị thần trung gian đầy quyền năng.
Người dân tin rằng, bằng cách thờ phụng ba nữ thần, họ có thể nhận được sự che chở, ban phước và sự can thiệp của các ngài vào cuộc sống trần thế. Nhà sử học Hồi giáo Hishām ibn al-Kalbī ghi lại rằng, khi những người hành hương đi vòng quanh đền Kaaba, họ sẽ liên tục tụng vang tên của Allat, Al-Uzza và Manat để cầu xin phước lành.
Trung tâm thờ phụng Kaaba: Ngôi đền của 360 vị thần
Ngày nay, Kaaba là thánh địa linh thiêng nhất của Hồi giáo. Nhưng trước đó, Kaaba tiền Hồi giáo là một trung tâm tôn giáo liên bộ lạc, nơi đặt biểu tượng của khoảng 360 vị thần khác nhau. Giữa một “thần điện” đông đúc như vậy, việc Allat, Al-Uzza và Manat luôn được xem là những vị thần tối cao cho thấy tầm ảnh hưởng vượt trội của họ trên khắp bán đảo Ả Rập.
Chân Dung Từng Nữ Thần Trong Bộ Ba Quyền Lực
Mỗi nữ thần trong bộ ba đều có những đặc tính, biểu tượng và vai trò riêng biệt, phản ánh những khía cạnh khác nhau trong đời sống của người Ả Rập cổ.
Al-Lat (Allat) – Nữ Thần Mặt Trăng và Sự Thịnh Vượng
Al-Lat được cho là nữ thần được thờ phụng rộng rãi nhất. Bà là hiện thân của sự sung túc, sinh sôi, hòa bình và đất đai.
- Vai trò và thuộc tính: Bà gắn liền với mặt trăng và là người mang lại sự thịnh vượng. Ở nhiều nơi, bà được cầu xin để có thời tiết tốt, được bảo vệ trên các chuyến hành trình và thậm chí là để trả thù kẻ địch.
- Sự thờ phụng và biểu tượng:
- Bà được tôn thờ mạnh mẽ ở Bắc Ả Rập, với các trung tâm lớn ở Ta’if và thành phố cổ Palmyra.
- Biểu tượng: Sư tử (tượng trưng cho sức mạnh bảo vệ) và linh dương (tượng trưng cho sự dịu dàng và tình yêu).
- Thần tượng: Tại Ta’if, bà được thờ dưới dạng một khối đá granite hình khối và được gọi với danh xưng tôn kính ar-Rabba (“Quý bà”). Khu vực quanh đền thờ của bà được coi là linh thiêng, không ai được phép săn bắn, chặt cây hay gây đổ máu.
Một điều thú vị là Al-Lat có tính cách đa diện. Bà vừa là nữ thần hòa bình, không dung thứ cho việc đổ máu, nhưng ở một số khu vực, bà lại được tôn thờ như một nữ thần chiến tranh.
Al-Uzza – Nữ Thần Sao Mai, Sắc Đẹp và Chiến Tranh
Al-Uzza là vị nữ thần của sự mãnh liệt, đại diện cho công lý, chiến tranh, danh dự, sắc đẹp và tình yêu.
- Vai trò và thuộc tính: Bà được cho là gắn liền với các vì sao, đặc biệt là Sao Mai (sao Kim). Bà là vị thần bảo hộ quan trọng nhất của bộ tộc Quraysh hùng mạnh ở Mecca. Về sau, bà còn trở thành người bảo vệ cho các con tàu trên biển.
- Sự thờ phụng và biểu tượng:
- Trung tâm thờ phụng của bà có thể nằm ở thành phố cổ Petra và một địa điểm tên là Nakhlah gần Mecca.
- Biểu tượng: Các loài mèo lớn như sư tử, báo và ba cây keo thiêng ở Nakhlah. Tại đây, người ta đã xây một ngôi nhà tên là Buss để nhận các thông điệp sấm truyền từ nữ thần.
Manat – Nữ Thần Số Phận Cổ Xưa Nhất
Manat được xem là chị cả trong ba nữ thần và là một trong những vị thần Semit cổ xưa nhất. Bà nắm giữ những quyền năng tối thượng liên quan đến vòng đời của con người.
- Vai trò và thuộc tính: Nữ thần của số phận, định mệnh, thời gian, vận may và cái chết.
- Sự thờ phụng và biểu tượng:
- Đền thờ chính của bà nằm tại al-Mushallal, trên bờ Biển Đỏ giữa Mecca và Medina.
- Nghi lễ: Người Ả Rập tiền Hồi giáo tin rằng cuộc hành hương của họ sẽ không trọn vẹn nếu không đến viếng thăm tượng thần của bà, cạo đầu và đứng trước bà một lúc.
- Hình ảnh: Bà thường được miêu tả như một bà già cầm “chiếc cốc tử thần”, gắn liền với hình ảnh trăng khuyết (waning moon). Bà cũng là người trông coi các ngôi mộ và sẽ trừng phạt bất kỳ ai xâm phạm sự yên nghỉ của người chết.
Sự Sụp Đổ: Khi Tín Ngưỡng Độc Thần Trỗi Dậy
Một hệ thống tín ngưỡng đa thần phong phú và hùng mạnh như vậy đã sụp đổ như thế nào? Câu trả lời nằm ở sự trỗi dậy của Hồi giáo.
Bối cảnh lịch sử: Sự trỗi dậy của Hồi giáo
Vào thế kỷ thứ 7, nhà tiên tri Muhammad bắt đầu sứ mệnh truyền bá thông điệp về một Thiên Chúa (Allah) duy nhất, khởi đầu cho cuộc chuyển đổi từ đa thần giáo sang độc thần giáo tại Ả Rập. Cuộc chinh phục Mecca vào năm 630 SCN đã trở thành bước ngoặt quyết định. Từ một trung tâm đa thần giáo, Kaaba đã trở thành thánh địa linh thiêng nhất của Hồi giáo.
“Những câu thơ của Quỷ Satan” và sự phủ nhận trong Kinh Quran
Một trong những sự kiện gây tranh cãi nhất liên quan đến sự sụp đổ của bộ ba nữ thần là câu chuyện về “Những câu thơ của quỷ Satan”. Theo một số tài liệu Hồi giáo sơ khai, đã có một thời điểm nhà tiên tri Muhammad nhận được một đoạn mặc khải dường như công nhận vai trò trung gian của Allat, Al-Uzza và Manat.
Tuy nhiên, đoạn mặc khải này sau đó đã được thu hồi. Thiên thần Gabriel giải thích rằng đó là những lời do quỷ dữ (Shaitan) xen vào. Sự kiện này giải thích tại sao ba nữ thần được đề cập đến trong Kinh Quran, nhưng với tư cách là những “ngụy thần” mà con người đã lầm đường tôn thờ.
Cuộc thanh trừng các biểu tượng cũ
Sau khi nắm quyền kiểm soát Mecca, nhà tiên tri Muhammad đã ra lệnh phá hủy tất cả các tàn dư của tín ngưỡng đa thần.
- Al-Lat: Đền thờ của bà ở Ta’if bị phá hủy và đốt cháy.
- Al-Uzza: Khalid ibn al-Walid, một vị tướng của Muhammad, được cử đến Nakhlah. Ông đã chặt hạ ba cây keo thiêng. Tương truyền, khi ông chặt cây cuối cùng, một nữ quỷ tóc tai rũ rượi đã xuất hiện và bị ông tiêu diệt. Nhà tiên tri nói rằng đó chính là Al-Uzza, và bà sẽ không bao giờ được thờ phụng nữa.
- Manat: Một sứ mệnh khác được cử đến Al-Mashallal để phá hủy tượng thần Manāt. Truyền thuyết kể rằng một người phụ nữ da đen, khỏa thân cũng đã xuất hiện và bị giết chết.
Di sản và dư âm trong lịch sử
Mặc dù bị tiêu diệt ở Ả Rập, dư âm của các nữ thần vẫn còn. Một giả thuyết lịch sử hấp dẫn cho rằng cuộc tấn công đền Somnath ở Ấn Độ vào năm 1024 của Mahmud xứ Ghazni bắt nguồn từ niềm tin rằng tượng thần của Manat đã được bí mật chuyển đến đó để cất giấu.
Kết luận
Từ đỉnh cao quyền lực tại thánh địa Mecca đến sự sụp đổ hoàn toàn, câu chuyện của các nữ thần Ả Rập tiền Hồi giáo là một chương bi tráng và hấp dẫn. Dù các đền thờ đã bị phá hủy và tín ngưỡng thờ phụng họ đã chấm dứt, câu chuyện về Allat, Al-Uzza và Manat vẫn là một cửa sổ vô giá, cho phép chúng ta nhìn vào một thế giới tâm linh phức tạp của tín ngưỡng Ả Rập cổ đại. Họ là một phần quan trọng của thần thoại Ả Rập đã bị Hồi giáo thay thế và che lấp, nhưng di sản của họ vẫn còn đó, chờ đợi được khám phá.
Câu Hỏi Thường Gặp (FAQs)
“Allah” trong tín ngưỡng đa thần có giống với “Allah” trong Hồi giáo không?
Về mặt từ nguyên, “Allah” chỉ đơn giản có nghĩa là “Thượng đế” trong tiếng Ả Rập. Trong tín ngưỡng đa thần, Allah là vị thần sáng tạo tối cao nhưng có các vị thần cấp dưới và “con cái”. Trong Hồi giáo, Allah là Thượng đế duy nhất, toàn năng, không có bất kỳ ai đồng hành hay ngang hàng. Vì vậy, dù cùng một cái tên, khái niệm về bản chất của Ngài là hoàn toàn khác biệt.
Ngoài bộ ba này, còn có những vị thần quan trọng nào khác trong tín ngưỡng Ả Rập cổ đại không?
Có rất nhiều. Một số vị thần nổi bật khác bao gồm Hubal (thần chiến tranh và mưa, chồng của Manat), Dushara (vị thần chính của người Nabataean ở Petra), và nhiều vị thần bộ lạc khác. Tuy nhiên, Allat, Al-Uzza và Manat được xem là có tầm ảnh hưởng lớn nhất và được thờ phụng rộng rãi nhất.
Bằng chứng khảo cổ học nào chứng minh sự tồn tại của việc thờ cúng các nữ thần này?
Có rất nhiều bằng chứng. Các nhà khảo cổ đã tìm thấy vô số chữ khắc và đền thờ dành riêng cho các nữ thần này trên khắp Trung Đông, đặc biệt là ở Petra (Jordan), Palmyra (Syria) và khắp bán đảo Ả Rập. Bức tượng Sư tử Al-Lat được tìm thấy tại Palmyra là một trong những hiện vật nổi tiếng nhất.
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan.