Khi nghĩ về quan tài, chúng ta thường hình dung ra sự trang nghiêm, tĩnh lặng và có phần u buồn. Nhưng ở Ghana, một quốc gia Tây Phi, quan tài lại là những tác phẩm nghệ thuật sống động, rực rỡ và thậm chí là vui nhộn. Đó chính là quan tài kỳ ảo – hay còn gọi là “abebuu adekai” theo tiếng địa phương.
Đây không chỉ là nơi an nghỉ cuối cùng mà còn là một biểu tượng văn hóa sâu sắc, biến sự ra đi thành một hành trình đầy màu sắc. Bài viết này sẽ đưa bạn khám phá tục lệ mai táng độc đáo này của người Ghana, nơi cái chết được nhìn nhận qua một lăng kính hoàn toàn khác.
Quan Tài Kỳ Ảo Là Gì? Khi Cái Chết Không Còn Là Nỗi Buồn
Định nghĩa về “Abebuu Adekai”: Quan tài kể chuyện
Trong tiếng của người Ga (một dân tộc ở Ghana), “abebuu adekai” có thể được dịch là “những chiếc hộp đầy châm ngôn”. Quả thật, mỗi chiếc quan tài là một câu chuyện được kể bằng hình khối và màu sắc.
Chúng là những chiếc quan tài được làm hoàn toàn thủ công từ gỗ, được các nghệ nhân tài hoa chạm khắc và sơn vẽ để mô phỏng một vật thể có ý nghĩa đặc biệt trong cuộc đời người đã khuất. Mục đích không phải để gợi lên nỗi buồn, mà là để tôn vinh và kỷ niệm cuộc sống của họ một cách trọn vẹn nhất.
Đa dạng hình dáng – Tái hiện một cuộc đời
Sự sáng tạo của những chiếc quan tài này là vô hạn. Mỗi thiết kế là độc nhất, được “may đo” riêng để phản ánh nghề nghiệp, địa vị xã hội, đam mê, hoặc thậm chí là một ước mơ dang dở của người nằm trong đó.
Hãy tưởng tượng về những hình dáng đáng kinh ngạc này:
- Một chiếc cá khổng lồ sặc sỡ cho người ngư dân cả đời gắn bó với biển cả.
- Một quả ớt đỏ mọng cho người nông dân trồng ớt.
- Một chiếc máy ảnh tinh xảo cho một nhiếp ảnh gia tâm huyết.
- Một chiếc máy bay cho phi công.
- Một chiếc xe Mercedes-Benz sang trọng cho một doanh nhân thành đạt.
- Một con gà mái ấp đàn con cho người mẹ tảo tần, yêu thương gia đình.
Nguồn Gốc và Lịch Sử Của Tục Lệ Mai Táng Độc Đáo Này
Tục lệ thú vị này không phải có từ ngàn xưa, mà ra đời vào khoảng giữa thế kỷ 20 và gắn liền với tài năng của những người thợ mộc thuộc tộc người Ga.
Câu chuyện về những người thợ mộc tài hoa
Câu chuyện được kể lại nhiều nhất về nguồn gốc của tục lệ này bắt đầu vào những năm 1950. Một nghệ nhân mộc tên là Kane Kwei (hoặc chú của ông là Ataa Oko) đã nhận làm một chiếc kiệu rước (palanquin) có hình một con đại bàng cho một vị tù trưởng địa phương.
Không may, vị tù trưởng qua đời trước khi chiếc kiệu được hoàn thành. Gia đình đã quyết định dùng chính chiếc kiệu đại bàng uy nghi đó làm quan tài để chôn cất ông. Sự độc đáo và ý nghĩa của chiếc quan tài này đã gây ấn tượng mạnh mẽ, từ đó khởi đầu cho một trào lưu và dần trở thành một tục lệ mai táng độc đáo.
Cú hích năm 1989 tại Paris và sự công nhận toàn cầu
Ban đầu, đây chỉ là một tục lệ của địa phương. Nhưng vào năm 1989, mọi thứ đã thay đổi. Những chiếc quan tài kỳ ảo đã được mang đến trưng bày tại triển lãm nghệ thuật “Magiciens de la terre” (Những pháp sư của Trái đất) ở Paris.
Thế giới nghệ thuật phương Tây đã hoàn toàn bị chinh phục. Từ đó, những chiếc quan tài này không chỉ được xem là vật dụng mai táng mà còn được công nhận là một hình thức nghệ thuật quan tài Ghana đích thực, một di sản văn hóa đáng giá.
Ý Nghĩa Sâu Sắc: Niềm Tin Về “Sự Khởi Đầu Mới Vui Vẻ”
Tại sao người Ghana lại có một cách tiếp cận cái chết khác biệt như vậy? Câu trả lời nằm ở niềm tin tâm linh sâu sắc của họ.
Quan niệm về thế giới bên kia trong văn hóa Ghana
Đối với người Ga và nhiều dân tộc khác ở Ghana, cái chết không phải là dấu chấm hết. Họ tin rằng đó chỉ là một sự chuyển tiếp sang một thế giới khác, nơi tổ tiên tiếp tục sống và có ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của con cháu trên dương thế. Vì vậy, đảm bảo cho người thân có một chuyến đi thuận lợi là vô cùng quan trọng.
Chiếc quan tài – “Phương tiện” sang trọng đến với kiếp sau
Chiếc quan tài kỳ ảo được xem như một “phương tiện di chuyển” hạng sang. Nó không chỉ là nơi chứa đựng thi hài, mà còn giúp người đã khuất:
- Tiếp tục “hành nghề”: Người ngư dân sẽ có chiếc thuyền cá để tiếp tục ra khơi.
- Thể hiện địa vị: Chiếc xe sang trọng khẳng định sự thành công của họ ở thế giới bên kia.
- Sống trọn đam mê: Người yêu âm nhạc có thể được chôn cất trong chiếc quan tài hình cây đàn guitar.
Mục đích cuối cùng là để người đã khuất có một khởi đầu mới thật vui vẻ, hoành tráng và suôn sẻ.
Một lễ kỷ niệm cuộc đời thay vì một đám tang u sầu
Trái ngược với không khí trầm mặc ở nhiều nơi, đám tang ở Ghana là một sự kiện xã hội lớn, một lễ hội thực sự. Nó có thể kéo dài nhiều ngày, rất tốn kém và cực kỳ sôi động với âm nhạc, nhảy múa và tiệc tùng.
Chiếc quan tài chính là trung tâm của lễ hội. Nó được rước đi trong sự hân hoan của cả cộng đồng. Đây là cách họ tôn vinh và kỷ niệm những gì người đã khuất đã sống, thay vì chỉ khóc thương cho những gì đã mất.
Quá Trình Chế Tác Một Tuyệt Tác Nghệ Thuật
Mỗi chiếc quan tài là một tuyệt tác thủ công, đòi hỏi nhiều thời gian và công sức.
Từ ý tưởng đến bản vẽ
Quá trình bắt đầu khi gia đình của người đã khuất đến gặp nghệ nhân. Họ sẽ cùng nhau thảo luận để chọn ra một hình dáng ý nghĩa và phù hợp nhất để kể câu chuyện cuộc đời của người thân mình.
Người nghệ nhân và tay nghề thủ công điêu luyện
Mọi công đoạn đều được làm bằng tay.
- Vật liệu: Thường là gỗ Wawa, một loại gỗ bản địa nhẹ và dễ chạm khắc.
- Quy trình: Các nghệ nhân sẽ đục đẽo, chạm khắc từ những khối gỗ thô, sau đó lắp ghép, chà nhám và cuối cùng là sơn vẽ tỉ mỉ. Cả một đội thợ mộc và họa sĩ cùng tham gia vào quá trình này.
- Thời gian: Để hoàn thành một chiếc quan tài có thể mất từ vài tuần đến vài tháng, tùy thuộc vào độ phức tạp.
Chi phí và giá trị tinh thần
Một chiếc quan tài kỳ ảo có thể có giá trị bằng cả một năm thu nhập của một người Ghana bình thường. Việc các gia đình sẵn sàng chi trả một khoản tiền lớn như vậy cho thấy tầm quan trọng mà họ đặt vào việc tổ chức một lễ tang thật trang trọng, đảm bảo người thân của họ có một chuyến đi cuối cùng thật ý nghĩa và đáng nhớ.
Kết luận
Quan tài kỳ ảo của Ghana không chỉ đơn thuần là một chiếc hòm để chôn cất. Nó là nơi giao thoa tuyệt vời của nghệ thuật, tín ngưỡng và lễ hội cộng đồng. Tục lệ này đã biến nỗi buồn của sự mất mát thành một lễ kỷ niệm rực rỡ sắc màu về cuộc đời, tôn vinh những gì một con người đã sống và cống hiến. Chính cách tiếp cận cái chết một cách độc đáo và nhân văn này đã khiến văn hóa Ghana gây ấn tượng mạnh mẽ và được cả thế giới biết đến và ngưỡng mộ.
Câu Hỏi Thường Gặp (FAQs)
Tất cả mọi người ở Ghana đều sử dụng loại quan tài này?
Không. Đây là một tục lệ đặc trưng của tộc người Ga ở vùng Đại Accra và một số tộc người khác. Ngoài ra, do chi phí cao, không phải gia đình nào cũng có điều kiện để làm loại quan tài này. Nhiều người Ghana vẫn được chôn cất trong những chiếc quan tài thông thường.
Những chiếc quan tài này có được bán cho các nhà sưu tập nghệ thuật không?
Có. Kể từ khi được công nhận trên toàn thế giới, nhiều nghệ nhân đã chế tác những chiếc quan tài này như những tác phẩm điêu khắc để bán cho các bảo tàng và nhà sưu tập tư nhân. Tuy nhiên, những chiếc quan tài dùng để trưng bày sẽ không được sử dụng cho mục đích chôn cất.
Liệu tục lệ này có đang bị thương mại hóa quá mức không?
Đây là một cuộc tranh luận có thật. Một số người lo ngại rằng sự chú ý của quốc tế và nhu cầu từ thị trường nghệ thuật có thể làm mất đi ý nghĩa tâm linh ban đầu của tục lệ. Tuy nhiên, những người khác cho rằng đây là cơ hội để các nghệ nhân có thu nhập tốt hơn và quảng bá văn hóa Ghana ra thế giới, miễn là họ vẫn giữ được sự tôn trọng đối với mục đích cốt lõi của nó.
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan.