Tại Sao Chúng Ta Lại Đặt Tên Cho Các Cơn Bão? 🌪️
Katrina, Haiyan, Damrey, Koinu… Hàng năm, chúng ta lại nghe thấy những cái tên quen thuộc và xa lạ gắn liền với các cơn bão nhiệt đới tàn khốc. Nhưng bạn đã bao giờ tự hỏi: Tại sao những cơn thịnh nộ của thiên nhiên này lại có những cái tên rất “người”? Việc đặt tên bão có phải chỉ là một sự ngẫu hứng?
Câu trả lời là không. Đằng sau mỗi cái tên là cả một hệ thống khoa học với lịch sử phát triển đầy thú vị. Việc đặt tên cho các cơn bão là một công cụ cực kỳ quan trọng giúp chúng ta truyền đạt thông tin cảnh báo một cách rõ ràng và hiệu quả. Hãy cùng khám phá hành trình của việc đặt tên bão, từ những truyền thống ban đầu cho đến hệ thống toàn cầu phức tạp do Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) quản lý ngày nay.
Lịch Sử Việc Đặt Tên Bão: Từ Vị Thánh Đến Tên Phụ Nữ
Trước khi có một hệ thống chính thức, việc gọi tên các cơn bão giống như một truyền thống dân gian, mỗi nơi một kiểu.
Những Ngày Đầu Ngẫu Hứng
Trong nhiều thế kỷ ở vùng Caribe, các cơn bão thường được gọi theo tên của vị thánh được tôn vinh vào ngày mà cơn bão đổ bộ. Ví dụ, cơn bão San Felipe đổ bộ vào Puerto Rico vào ngày 13 tháng 9 năm 1876, ngày lễ của Thánh Philip.
Người đầu tiên thực sự bắt đầu một hệ thống đặt tên bão có tổ chức là nhà khí tượng học người Úc Clement Wragge vào cuối thế kỷ 19. Ban đầu, ông sử dụng các chữ cái trong bảng chữ cái Hy Lạp. Khi hết chữ cái, ông chuyển sang một phương pháp đầy tính cá nhân hơn: đặt tên bão theo tên của các chính trị gia mà ông không ưa!
Kỷ Nguyên Của Những Cái Tên Phụ Nữ
Truyền thống đặt tên bão theo tên người trở nên phổ biến hơn trong Thế chiến thứ II. Các nhà khí tượng học của Không quân và Hải quân Hoa Kỳ, những người thường xuyên phải theo dõi các cơn bão trên Thái Bình Dương, đã bắt đầu gọi chúng một cách không chính thức theo tên vợ hoặc bạn gái của họ. Thói quen này mang lại một sự thân thuộc và dễ phân biệt trong các bản tin thời tiết.
Nhận thấy sự hiệu quả của phương pháp này, vào năm 1953, Cục Thời tiết Quốc gia Hoa Kỳ đã chính thức hóa nó. Họ tạo ra một danh sách các tên phụ nữ được sắp xếp theo thứ tự bảng chữ cái để đặt cho các cơn bão ở Đại Tây Dương. Kỷ nguyên của những cơn bão chỉ mang tên phụ nữ bắt đầu.
Sự Bình Đẳng Giới Trong Tên Bão
Việc chỉ sử dụng tên phụ nữ để đặt cho các hiện tượng thiên nhiên mang sức tàn phá đã gây ra tranh cãi. Vào những năm 1970, các nhà hoạt động vì nữ quyền đã lên tiếng phản đối, cho rằng điều này mang hàm ý phân biệt giới tính một cách tiêu cực.
Lắng nghe những ý kiến này, Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) và Cục Thời tiết Quốc gia Hoa Kỳ đã quyết định thay đổi. Kể từ năm 1979, các tên nam giới đã chính thức được đưa vào danh sách tên bão, xen kẽ với các tên phụ nữ. Đây là một bước tiến quan trọng, tạo ra một hệ thống công bằng và đa dạng hơn mà chúng ta vẫn thấy ngày nay.
Hệ Thống Đặt Tên Hiện Đại Của WMO
Ngày nay, việc đặt tên bão không còn là quyết định của một quốc gia riêng lẻ. Nó được điều phối bởi một tổ chức toàn cầu để đảm bảo tính nhất quán và khoa học.
WMO và Các Khu Vực Khí Tượng
Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO), một cơ quan chuyên môn của Liên Hợp Quốc, chịu trách nhiệm chính trong việc duy trì và quản lý các danh sách tên bão trên toàn thế giới.
- Để dễ dàng quản lý, WMO chia các đại dương trên thế giới thành nhiều khu vực khí tượng khác nhau.
- Mỗi khu vực có một ủy ban riêng, bao gồm đại diện từ các quốc gia trong khu vực đó, chịu trách nhiệm tạo ra và duy trì một danh sách tên bão riêng, phù hợp với văn hóa và ngôn ngữ địa phương.
Danh Sách Xoay Vòng 6 Năm
Hãy lấy khu vực Bắc Đại Tây Dương (bao gồm Vịnh Mexico và Biển Caribe) làm ví dụ điển hình nhất.
- Ủy ban của WMO đã tạo ra 6 danh sách tên bão khác nhau.
- Mỗi danh sách được sử dụng cho một năm. Ví dụ, danh sách của năm 2025 sẽ bao gồm các tên bắt đầu từ A (Andrea), B (Barry), C (Chantal),…
- Sau 6 năm, danh sách của năm 2025 sẽ được tái sử dụng vào năm 2031.
- Các tên trong danh sách được sắp xếp theo thứ tự bảng chữ cái (bỏ qua các chữ Q, U, X, Y, Z vì có ít tên bắt đầu bằng các chữ cái này) và xen kẽ đều đặn giữa tên nam và nữ (ví dụ: Andrea – nữ, Barry – nam, Chantal – nữ,…).
Hệ thống xoay vòng này đảm bảo các tên gọi luôn mới mẻ nhưng cũng có tính hệ thống, giúp các nhà khí tượng và công chúng dễ dàng theo dõi và phân biệt các cơn bão.
“Khai Tử Tên Bão”: Khi Một Cái Tên Bị Xóa Sổ Vĩnh Viễn ✝️
Đây là quy tắc quan trọng và mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc nhất trong hệ thống đặt tên bão. Nếu một cơn bão gây ra thiệt hại đặc biệt nghiêm trọng về người và của, cái tên đó sẽ bị “khai tử” (retired) vĩnh viễn khỏi danh sách.
- Thể hiện sự tôn trọng: Việc này được thực hiện để thể hiện sự tôn trọng đối với các nạn nhân và cộng đồng bị ảnh hưởng. Sử dụng lại một cái tên gắn liền với thảm kịch sẽ gây ra những ký ức đau buồn và sự hoang mang không cần thiết.
- Tránh nhầm lẫn lịch sử: Việc khai tử tên bão cũng giúp các nhà khoa học, nhà sử học và các công ty bảo hiểm dễ dàng tham chiếu đến các sự kiện cụ thể mà không gây nhầm lẫn.
Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) sẽ họp hàng năm để quyết định xem có tên nào cần được khai tử hay không. Một cái tên mới (thường có cùng giới tính và chữ cái đầu) sẽ được chọn để thay thế.
Một số tên bão đã bị khai tử và đi vào lịch sử vì sức tàn phá khủng khiếp của chúng bao gồm: Katrina (2005), Sandy (2012), Haiyan (2013 – tên quốc tế của siêu bão Hải Yến đổ bộ vào Philippines), Irma và Maria (2017).
Tên Bão Ở Châu Á Và Việt Nam Thì Sao?
Nếu bạn để ý, các tên bão hoạt động ở khu vực châu Á và ảnh hưởng đến Việt Nam nghe rất khác so với các tên ở Đại Tây Dương. Đó là vì khu vực của chúng ta sử dụng một hệ thống hoàn toàn khác.
Hệ Thống Đặt Tên Của Ủy Ban Bão
Khu vực Tây Bắc Thái Bình Dương, bao gồm cả Biển Đông, được quản lý bởi Ủy ban Bão của WMO. Hệ thống đặt tên ở đây có những đặc điểm riêng:
- Không theo thứ tự bảng chữ cái: Các tên không được sắp xếp theo thứ tự A, B, C…
- Không xoay vòng theo năm: Thay vì có 6 danh sách riêng cho 6 năm, ủy ban này sử dụng một danh sách chính rất dài bao gồm 140 tên.
- Sử dụng tuần tự: Các tên trong danh sách được sử dụng lần lượt. Khi hết tên cuối cùng, nó sẽ quay trở lại tên đầu tiên của danh sách.
- Đóng góp từ nhiều quốc gia: 140 tên này là do 14 quốc gia và vùng lãnh thổ thành viên của Ủy ban Bão đề xuất, mỗi thành viên đóng góp 10 tên.
Dấu Ấn Việt Nam Trong Danh Sách Tên Bão 🇻🇳
Việt Nam là một thành viên tích cực của Ủy ban Bão và cũng đã đóng góp 10 cái tên vào danh sách tên bão chung của khu vực. Những cái tên này thường mang đậm dấu ấn văn hóa và thiên nhiên Việt Nam, phản ánh những hình ảnh quen thuộc và gần gũi.
Một số tên bão do Việt Nam đề xuất bao gồm:
- Sơn Tinh: Tên vị thần núi trong truyền thuyết Sơn Tinh – Thủy Tinh.
- Cỏ May: Tên một loài cỏ.
- Sơn Ca: Tên một loài chim.
- Trà Mi: Tên một loài hoa.
- Hạ Long: Tên Vịnh Hạ Long, di sản thiên nhiên thế giới.
- Vàm Cỏ: Tên một con sông ở miền Nam Việt Nam.
Khi một cơn bão nhiệt đới trong khu vực mạnh lên đến một cường độ nhất định, nó sẽ được cơ quan khí tượng Nhật Bản (được WMO chỉ định) chính thức đặt cho cái tên tiếp theo trong danh sách 140 tên này.
Kết Luận: Hơn Cả Một Cái Tên
Từ những cách gọi tên ngẫu hứng theo các vị thánh, cho đến một danh sách tên bão toàn cầu được quản lý chặt chẽ, hành trình của việc đặt tên bão đã phản ánh sự phát triển của khoa học khí tượng và sự hợp tác quốc tế.
Việc đặt tên bão không chỉ để cho dễ nhớ hay để cá nhân hóa một hiện tượng tự nhiên. Nó là một công cụ truyền thông cực kỳ quan trọng và hiệu quả. Một cái tên ngắn gọn, rõ ràng giúp các cơ quan dự báo, truyền thông và công chúng có thể giao tiếp về một mối đe dọa cụ thể mà không bị nhầm lẫn, đặc biệt là khi có nhiều cơn bão hoạt động cùng một lúc. Nó nâng cao nhận thức của cộng đồng và giúp mọi người chuẩn bị ứng phó tốt hơn.
Vì vậy, lần tới khi bạn nghe về cơn bão “Sơn Tinh” hay “Trà Mi”, hãy nhớ rằng đằng sau cái tên bão đó là cả một hệ thống khoa học, lịch sử và sự hợp tác quốc tế, tất cả đều nhằm một mục đích cao nhất: bảo vệ an toàn cho con người trước sức mạnh của thiên nhiên.
Các câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Nếu danh sách tên bão trong năm ở Đại Tây Dương hết thì sao? Trước đây (như mùa bão kỷ lục năm 2005 và 2020), các nhà khí tượng sẽ sử dụng bảng chữ cái Hy Lạp (Alpha, Beta, Gamma…). Tuy nhiên, từ năm 2021, WMO đã quyết định ngừng sử dụng bảng chữ cái này vì nó gây nhầm lẫn. Thay vào đó, họ đã chuẩn bị sẵn một danh sách tên bão bổ sung để sử dụng khi cần.
2. Bão ở Biển Đông có tên quốc tế và tên Việt Nam riêng không? Đúng vậy. Khi một cơn bão đi vào Biển Đông, ngoài tên quốc tế do Ủy ban Bão đặt (ví dụ: Koinu, Saola), Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia Việt Nam sẽ cấp cho nó một số hiệu, ví dụ: “Cơn bão số 1”, “Cơn bão số 2″… để người dân dễ dàng theo dõi và cập nhật thông tin trong các bản tin trong nước.
3. Tên bão có ảnh hưởng đến sức mạnh của nó không? Hoàn toàn không. Tên của một cơn bão chỉ là một định danh. Việc một cơn bão có tên nghe “hiền lành” hay “dữ dội” không có bất kỳ mối liên hệ nào với cường độ thực tế của nó.
4. Ai quyết định “khai tử” một tên bão? Quyết định này được đưa ra bởi ủy ban khí tượng của WMO cho từng khu vực cụ thể. Tại cuộc họp thường niên sau mỗi mùa bão, các quốc gia thành viên có thể đề xuất khai tử một cái tên nếu nó gây ra tác động nghiêm trọng đến lãnh thổ của họ. Sau đó, ủy ban sẽ bỏ phiếu để đưa ra quyết định cuối cùng.
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan.